Εμείς οι άνθρωποι ακούμε και πιστεύουμε πολλά αντικρουόμενα πράγματα σχετικά με τους χιμπατζήδες, με τους οποίους μοιραζόμαστε το 98,8% του DNA μας.

Συχνά επικρατεί η φήμη ότι οι χιμπατζήδες είναι επιθετικοί και πολεμοχαρείς. Πρόκειται, άλλωστε, για ζώα που έχει παρατηρηθεί ότι πολεμούν μεταξύ τους, όπως οι άνθρωποι. Η βίαιη πλευρά των χιμπατζήδων τείνει να λαμβάνει κεντρική θέση στις αντιλήψεις μας σχετικά με τα κοντινά και πανέξυπνα αυτά ξαδέλφια μας.

Παρόλα αυτά, μια πρόσφατη έρευνα, που πραγματοποιήθηκε από επιστήμονες του Πανεπιστημίου του Durham στην Αγγλία, έρχεται να ανατρέψει αυτά τα στερεότυπα.

Ενώ είναι αλήθεια ότι όταν ταράζονται ή βιώνουν ανταγωνισμό, οι χιμπατζήδες μπορεί να επιτεθούν χωρίς ιδιαίτερη προειδοποίηση, ο ερευνητής Jake Brooker και η καθηγήτρια Zanna Clay από το τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Durham, έδειξαν με την έρευνά τους ότι υπάρχει κι άλλη πλευρά στα πολυσχιδή αυτά ζώα. Κι αυτή η πλευρά είναι πολύ πιο ευαίσθητη απ’ ό,τι πιστεύουμε.

Η ενσυναίσθηση των χιμπατζήδων

Οι χιμπατζήδες αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλον με ενσυναίσθηση, συμφιλιώνονται μετά από καβγάδες και παρηγορούν τους φίλους και τους συγγενείς τους. Στα πλαίσια μιας από τις πρώτες έρευνες που αφορούσε στην ενσυναίσθηση των ζώων και πραγματοποιήθηκε από τον πρωτευτοντολόγο Frans de Waal τη δεκαετία του 1970, μελετήθηκε η ενσυναίσθηση στους χιμπατζήδες. Ο De Waal και οι συνεργάτες του μας παρείχαν συγκινητικά παραδείγματα χιμπατζήδων που παρηγορούσαν ο ένας τον άλλον με τρόπο παρόμοιο με αυτόν τον ανθρώπων – με αγκαλιές, αγγίγματα και χάδια. Για πολλά χρόνια, οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι η ενσυναίσθηση αποτελεί αποκλειστικά ανθρώπινο χαρακτηριστικό που συνδεόταν με τις σύνθετες συναισθηματικές δεξιότητές μας. Η συγκεκριμένη έρευνα, όμως, έδειξε ότι και οι χιμπατζήδες ανταποκρίνονται στις συναισθηματικές ανάγκες των άλλων, προσφέροντας ανακούφιση και βοήθεια.

Η ενσυναίσθηση είναι απαραίτητη για την ομαλή λειτουργία των κοινωνιών μας, κι αυτό το γνωρίζουμε πολύ καλά. Σκεφτείτε τι γίνεται όταν οι άνθρωποι χάνουν την ενσυναίσθησή τους και διαπράττουν, για παράδειγμα, εγκλήματα πολέμου. Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει στα πρωτεύοντα θηλαστικά, στα τρωκτικά, και σε άλλα ζώα, γνωρίζουμε πλέον ότι οι ρίζες της ενσυναίσθησης έχουν μακρά εξελικτική ιστορία.

Τα ζωά δεν μπορούν να μας μιλήσουν, επομένως δεν γνωρίζουμε ακριβώς τι σκέφτονται ή τι αισθάνονται. Παρόλα αυτά, οι έρευνες των προηγούμενων δεκαετιών μας έχουν δείξει ότι πολλά ζώα, όπως είναι οι κοντινότεροι συγγενείς μας, οι χιμπατζήδες και οι πίθηκοι μπονόμπο, διαθέτουν πλούσιο πνευματικό και συναισθηματικό κόσμο.

Οι χιμπατζήδες και οι μπονόμπο διαχωρίστηκαν από τους ανθρώπους πριν από 5-7 εκατομμύρια χρόνια, με αποτέλεσμα να μας δίνουν σήμερα την πιο χαρακτηριστική εικόνα για το πώς ήταν, πιθανόν, ο κοινός μας πρόγονος. Τα δύο είδη πιθήκων ταυτίζονται σε πολλά σημεία της συμπεριφοράς και της βιολογίας τους. Παρόλα αυτά, οι διαφορές τους σε επίπεδο κοινωνικών δομών και σχέσεων κυριαρχίας μπορούν να μας δώσουν σημαντικές πληροφορίες και για τη δική μας εξελικτική πορεία.

Όπως περιγράφουν οι ερευνητές, ένα ήσυχο απόγευμα κατά τη διάρκεια της έρευνάς τους σε ένα καταφύγιο της Ζάμπια, είδαν τη Misha, μια μεσήλικη χιμπατζίνα να βγαίνει μέσα από το δάσος ταραγμένη. Δεν ήταν εμφανώς χτυπημένη, αλλά οτιδήποτε είχε συμβεί ήταν αρκετά σοβαρό ώστε να την αναστατώσει. Ενώ η Misha συνήθως διατηρούσε την ψυχραιμία της, εκείνη τη μέρα έπεσε στο έδαφος κι άρχισε να ουρλιάζει. Λίγα λεπτά αργότερα, συνέβη κάτι ιδιαίτερο: η μικρή Tina άρχισε να τρέχει προς το μέρος της.

Η Tina πήδησε πάνω στην κοιλιά της Misha και την πήρε μια τρυφερή αγκαλιά. Στη συνέχεια, ένας άλλος νεαρός χιμπατζής, ο Tom, την πλησίασε κι άρχισε να τη χαϊδεύει. Αυτές οι φιλικές πράξεις ήταν ξεκάθαρες ενδείξεις παρηγοριάς και ανακούφισης προς την ταραγμένη φίλη τους. Οι ερευνητές δεν βρήκαν ποτέ τι είχε αναστατώσει τη Misha τόσο πολύ, αλλά σύντομα φάνηκε να νιώθει καλύτερα και ηρέμησε. Ερευνώντας τους χιμπατζήδες για δεκαετίες, οι ερευνητές έχουν συλλέξει εκατοντάδες καταγραφές τέτοιων συμπεριφορών.

Ανατρέποντας τα στερεότυπα

Στα πλαίσια της νέας έρευνας, συγκρίθηκαν οι συμπεριφορές παρηγοριάς ανάμεσα στους χιμπατζήδες και στους μπονόμπο, κάτι που δεν είχε γίνει ποτέ στο παρελθόν.

Τα δύο είδη μεγάλων πιθήκων μελετήθηκαν σε παρόμοιες περιβαλλοντικές συνθήκες κατά τη διάρκεια μιας περιόδου οχτώ μηνών, σε δύο καταφύγια στη Ζάμπια και στο Κονγκό. Αντίθετα με αυτά που περίμεναν να βρουν, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι τα ζώα και των δύο ειδών παρηγορούσαν άλλα ζώα σε αντίστοιχο βαθμό, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ατόμου και όχι ανάλογα με το είδος στο οποίο ανήκαν.

Οι πιο νεαροί χιμπατζήδες και μπονόμπο ήταν πιο πιθανό να παρηγορήσουν άλλα άτομα, κάτι που δείχνει ότι η ενσυναίσθηση εμφανίζεται νωρίς στη ζωή των πιθήκων.

Η συγκεκριμένη έρευνα ανατρέπει τα στερεότυπα που θέλουν τους μπονόμπο να έχουν μεγαλύτερη ενσυναίσθηση από τους χιμπατζήδες, και δείχνει ότι, όπως και στους ανθρώπους, η έκφραση της ενσυναίσθησης εξαρτάται από το εκάστοτε άτομο.

Όπως κι εμείς, έτσι και τα ξαδέλφια μας οι μεγάλοι πίθηκοι επιδεικνύουν βαθιά τρυφερότητα, όπως και ανταγωνισμό. Παρότι υπάρχουν μερικές διαφορές ανάμεσα στα δύο είδη, όπως για παράδειγμα σχετικά με τα όρια που θέτουν στην περιοχή τους, οι χιμπατζήδες και οι μπονόμπο ταυτίζονται ως προς την ικανότητά τους για ενσυναίσθηση. Αυτό δείχνει ότι η ενσυναίσθηση έχει βαθιές εξελικτικές ρίζες, που πιθανότατα φτάνουν στον τελευταίο κοινό μας πρόγονο. Οι ερευνητές μας συμβουλεύουν να κοιτάξουμε πέρα από τα στερεότυπα, και να λάβουμε υπόψη τι πραγματικά μας λέει η επιστήμη, αναγνωρίζοντας την πολυπλοκότητα και τις ιδιαιτερότητες κάθε είδους.

Με πληροφορίες από The Conversation