Γαλλικά μπουλντόγκ ντυμένα μελισσάκια, τσιουάουα μέσα σε καροτσάκια για μωρά, παρατσούκλια-σιδηρόδρομοι, μωρουδιακές φωνές και παθιασμένοι κηδεμόνες που συμπεριφέρονται στα αγαπημένα τους κατοικίδια όπως ακριβώς συμπεριφέρονται στα παιδιά τους. Τι συμβαίνει εδώ;

Λατρεύουμε τα χνουδωτά φιλαράκια μας, τους παρέχουμε τις καλύτερες τροφές και τα ακριβότερα παιχνίδια, τα γεμίζουμε αγάπη, φροντίδα, και προσοχή. Σε πολλούς ανθρώπους, η αφοσίωση αυτή που δείχνουμε στα κατοικίδιά μας φαντάζει υπερβολική: άλλωστε τα ζώα συντροφιάς μας δεν είναι ανθρώπινα παιδιά. Μήπως ασχολούμαστε με αυτά παραπάνω απ’ ό,τι πρέπει; Είναι, άραγε, αυτή η ένταση στους δεσμούς που αναπτύσσουμε μαζί τους φυσιολογική και υγιής, ή μήπως το παρακάνουμε;

Η αλήθεια είναι ότι πρέπει να θυμόμαστε ότι τα κατοικίδιά μας δεν είναι άνθρωποι, κι έτσι μπορεί να δυσφορούν όταν τους φοράμε χαριτωμένα ρουχαλάκια ή τα κουβαλάμε παντού αγκαλιά. Είναι σημαντικό να μην παραβιάζουμε τα όρια των ζώων συντροφιάς μας, και να τους φερόμαστε όπως αρμόζει στο είδος τους.

Παρόλα αυτά, αν κι εσείς θεωρείτε το κατοικίδιό σας “το τετράποδο παιδί σας”, σίγουρα δεν είστε μόνοι. Άλλωστε, υπάρχουν επιστημονικές μελέτες που δείχνουν ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος ανταποκρίνεται αντίστοιχα σε ένα κατοικίδιο και σε ένα ανθρώπινο παιδί. Ο Zachary Silver, διευθυντής του Εργαστηρίου Γνωστικών Λειτουργιών των Σκύλων στο Δυτικό Κολέγιο του Λος Άντζελες, επισημαίνει ότι είναι πολύ λογικό για τους ανθρώπους να τρέφουν τόσο έντονα συναισθήματα για τους σκύλους τους. “Οι σκύλοι του σήμερα έχουν επιλεγεί προσεχτικά εδώ και χιλιάδες χρόνια ώστε να είναι ευγενικοί, τρυφεροί, και στενά συνδεδεμένοι με εμάς”.

Οι εγκέφαλοί μας δεν ήταν πάντα προγραμματισμένοι με αυτόν τον τρόπο, αλλά με την εξημέρωσή τους, σταδιακά, οι σκύλοι άρχισαν να παρουσιάζουν συμπεριφορές και κοινωνικά χαρακτηριστικά που θύμιζαν τα ανθρώπινα. Πρακτικά, οι σκύλοι έμαθαν κατά την εξελικτική πορεία τους να συμπεριφέρονται σαν ανθρώπινα μωρά, κι εμείς μάθαμε να τους αντιλαμβανόμαστε ως τέτοια. Επομένως, αν κι εσείς αποκαλείτε τον σκυλάκο σας “το μωρό μου”, αποτελείτε έναν μονάχα κρίκο στην μακρά εξελικτική αλυσίδα που διατρέχει τις σχέσεις ανθρώπων και σκύλων – με λίγα λόγια, η ιστορία της αμφίδρομης αγάπης σας ξεκίνησε πριν από 20.000-40.000 χρόνια.

Τι συμβαίνει πραγματικά στον εγκέφαλό μας;

Επιδιώκοντας να εξηγήσουν γιατί τα συναισθήματα που τρέφουμε για τους σκύλους μας είναι τόσο έντονα, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ χρησιμοποίησαν τεχνικές απεικόνισης του εγκεφάλου το 2014, για να μελετήσουν τους εγκεφάλους μαμάδων με μικρά παιδιά, οι οποίες είχαν και κατοικίδιο σκύλο. Οι μητέρες που συμμετείχαν στην έρευνα είχαν τουλάχιστον ένα παιδί 2-10 ετών, καθώς κι έναν σκύλο για τουλάχιστον 2 χρόνια. Υποβλήθηκαν σε μαγνητικές τομογραφίες, με σκοπό να μελετηθούν διαφορετικές απεικονίσης του εγκεφάλου τους όταν κοιτούσαν φωτογραφίες των σκύλων και των παιδιών τους- ή των σκύλων και των παιδιών άλλων ανθρώπων.

Οι επιστήμονες εντόπισαν αυξημένο βαθμό ταύτισης μεταξύ των συναισθηματικών εμπειριών της σχέσης μητέρας-παιδιού και αυτής της μητέρας με τον σκύλο της. Η αμυγδαλή, η περιοχή δηλαδή του εγκεφάλου που υποκινεί τη δημιουργία συναισθηματικών δεσμών και την επιβράβευση, φωτιζόταν τόσο όταν οι γυναίκες κοιτούσαν φωτογραφίες των παιδιών τους, όσο και όταν κοιτούσαν φωτογραφίες των σκύλων τους. Το ίδιο αποτέλεσμα παρατηρήθηκε και στον ιππόκαμπο, στον θαλαμο, και στην ατρακτοειδή έλικα, περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μνήμη, την κοινωνική νόηση, και την επεξεργασία εικόνων και προσώπων.

“Οι περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται με τη συσχέτιση, την αγάπη, και τη δημιουργία δεσμών, ενεργοποιούνταν με παρόμοιο τρόπο,” δήλωσε η Niwako Ogata, καθηγήτρια συμπεριφοράς των ζώων στο Πανεπιστημιακό Κολέγιο Κτηνιατρικής Purdue.

Η Ogata επεσήμανε, βέβαια, ότι υπήρχαν κάποιες σημαντικές διαφορές. Μερικές περιοχές του μεσεγκεφάλου, οι οποίες επίσης σχετίζονται με την επιβράβευση, ενεργοποιούνταν πιο έντονα όταν οι μητέρες κοιτούσαν τις φωτογραφίες των παιδιών τους απ’ ό,τι όταν κοιτούσαν τις φωτογραφίες των σκύλων τους, κάτι που δείχνει ότι ακόμα κι όταν ένας δεσμός είναι τόσο στενός, ο εγκέφαλος εξακολουθεί να αναγνωρίζει όταν πρόκειται για άτομα που ανήκουν σε διαφορετικά είδη.

Προφανώς, υπάρχουν διαφορές στο πώς νιώθουν και στο πώς αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι τα παιδιά τους και τα κατοικίδιά τους, όπως για παράδειγμα η περηφάνια που νιώθει ένας γονέας όταν βλέπει το παιδί του να μεγαλώνει και να κατορθώνει να κάνει διάφορα πράγματα. Οι διαφορές αυτές, όμως, δεν αναιρούν το γεγονός ότι οι σχέσεις που αναπτύσσουμε με τους σκύλους μας σχεδόν ανήκουν, πλέον, στην ομάδα των στενών σχέσεων που αναπτύσσουμε με τους βιολογικούς συγγενείς μας.

Το σώμα μας αντιδρά αντίστοιχα και στις δύο περιπτώσεις

Οι ουσίες που εκλύονται στο σώμα και μας προκαλούν θετικά συναισθήματα είναι αντίστοιχες όταν αλληλεπιδρούμε με τον σκύλο μας, με αυτές που εκλύονται όταν αλληλεπιδρούμε με ένα μωρό, ή με κάποιον άλλο άνθρωπο που νοιαζόμαστε βαθιά. Όταν αλληλεπιδρούμε με κάποιον που αγαπάμε, το σώμα μας παράγει οξυτοκίνη, μια ορμόνη που παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη δεσμών μεταξύ μωρών και των γονέων ή των φροντιστών τους. Για παράδειγμα, όταν ένας γονέας κρατά στην αγκαλιά του το μωρό του, τα επίπεδα οξυτοκίνης στο σώμα ανεβαίνουν, ενθαρρύνοντάς τον να επαναλάβει τη συγκεκριμένη συμπεριφορά, και οδηγώντας σε πιο αυξημένη έκλυση της ουσίας στο μέλλον.

Αντίστοιχα, πολλές επιστημονικές μελέτες έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι τόσο οι άνθρωποι όσο και οι σκύλοι, όταν κοιτιούνται ή αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, εμφανίζουν αύξηση στα επίπεδα οξυτοκίνης στον οργανισμό τους. Σύμφωνα με τη μελέτη των Evan L. MacLean και Brian Hare που δημοσιεύτηκε το 2015 στο επιστημονικό περιοδικό Science, οι σκύλοι έχουν οικειοποιηθεί τα “μονοπάτια” της ανθρώπινης σύνδεσης. Όταν ο σκυλάκος σας σάς κοιτά με τα αξιολάτρευτα κουταβίσια μάτια του, ή όταν φωνάζετε το όνομά του, ο οργανισμός σας εκλύει οξυτοκίνη, η οποία ενεργοποιεί το σύστημα φροντίδας – το βιολογικό σύστημα, δηλαδή, που μας ωθεί να προστατεύουμε και να φροντίζουμε τα μικρά μας.

Τι να κάνουμε, αφού οι σκύλοι είναι αξιολάτρευτοι

Η λατρεία που συχνά αισθανόμαστε για τους σκύλους έχει μακρά εξελικτική ιστορία, όπως εξηγεί ο Federico Rossano, διευθυντής του Εργαστηρίου Συγκριτικής Γνωσιακής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνια. Από την αρχή της κοινής μας ιστορίας, εμείς οι άνθρωποι επιλέγαμε σκύλους που ήταν φιλικοί και συνεργάσιμοι, επιβραβεύοντας αυτούς που έδιναν ιδιαίτερη προσοχή στα μάτια και στα πρόσωπά μας όταν τους καθοδηγούσαμε. Επιπλέον, επιβραβεύαμε και διαιωνίζαμε χαρακτηριστικά που έκαναν τους σκύλους να μοιάζουν λίγο πιο “ανθρώπινοι”. Αντίθετα με τους προγόνους τους, οι οποίοι είχαν μακριές μουσούδες και σκληροτράχηλα κρανία, οι σημερινοί σκύλοι έχουν πιο στρογγυλά κεφάλια, μεγάλα μάτια, και φουσκωτά μαγουλάκια, όπως λέει ο Rossano. Έχουν, ακόμα, έναν μυ κοντά στο εσωτερικό των φρυδιών τους, ο οποίος κάνει τις εκφράσεις του προσώπου τους να θυμίζουν ανθρώπινη λύπη, χαρά, ή προσμονή. Η Ogata εξηγεί ότι “οι άνθρωποι είναι οπτικά προσανατολισμένοι, με αποτέλεσμα τα οπτικά ερεθίσματα, όπως είναι οι εκφράσεις του προσώπου, να προκαλούν ισχυρή συναισθηματική αντίδραση”.

Ας το παραδεχτούμε, λοιπόν: οι σκύλοι είναι αντικειμενικά πολύ χαριτωμένοι, και ο ανθρώπινος εγκέφαλος συχνά τους αντιλαμβάνεται και τους αντιμετωπίζει όπως τα ανθρώπινα μωρά. Άλλωστε, πολλοί σκύλοι διαθέτουν τις γνωστικές ικανότητες ενός δίχρονου ή τρίχρονου παιδιού. Όλα αυτά καθιστούν φυσιολογικά και αναμενόμενα τα τόσο έντονα συναισθήματα που πολλοί από εμάς τρέφουμε για αυτούς. Την επόμενη φορά που κάποιος, λοιπόν, θα σας θυμίσει επιτιμητικά ότι ο σκύλος σας δεν είναι το παιδί σας, απαντήστε του τι αναφέρει η επιστήμη.

Τέλος, παρότι η ένταση των δεσμών που αναπτύσσουμε με τους σκύλους μας μπορεί να είναι αντίστοιχη με τους δεσμούς που αναπτύσσουμε με τα παιδιά μας, είναι σημαντικό να θυμόμαστε πάντα ότι οι σκύλοι δεν είναι άνθρωποι, ότι τα όρια, οι επιθυμίες και οι ανάγκες τους είναι διαφορετικές από αυτές του ανθρώπινου παιδιού μας. Μπορούμε να λατρεύουμε το κατοικίδιό μας χωρίς να προσπαθούμε να το εξανθρωπίσουμε, και να του δείχνουμε την αγάπη μας παρέχοντάς του όλα όσα χρειάζεται, με σεβασμό απέναντι στο είδος και στη διαφορετικότητά του.

Με πληροφορίες από National Geographic