Λέγεται ότι κάποτε είχαν ρωτήσει τον διακεκριμένο βιολόγο JBS Haldane αν η μελέτη των πλασμάτων της φύσης τού έχει διδάξει κάτι για τον Θεό. «Φαίνεται να έχει υπέρμετρη αγάπη για τα σκαθάρια» ήταν η απάντηση του επιστήμονα.

Η φράση αυτή, που σήμερα κοσμεί μια προθήκη με εντυπωσιακά μέλη της εν λόγω οικογένειας εντόμων στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, συμπυκνώνει τέλεια την εκπληκτική ποικιλομορφία τους, που δεν απαντάται σε κανένα άλλο πλάσμα ανά την υφήλιο.

Τα κολεόπτερα (όπως είναι η επίσημη ονομασία των σκαθαριών) συνιστούν το 25% των γνωστών ζωικών ειδών του πλανήτη μας. Είναι η πιο πολυπληθής τάξη στην ομοταξία των εντόμων με 400.000 καταγεγραμμένα είδη και μπορεί να τα βρει κανείς σχεδόν σε όλα τα ενδιαιτήματα, με εξαίρεση τις θάλασσες και τις πολικές περιοχές. Από τα πυκνά δάση του Αμαζονίου μέχρι την άνυδρη έρημο της Σαχάρας, τα σκαθάρια έχουν εξελιχθεί ώστε να επιβιώνουν σχεδόν παντού, αξιοποιώντας κάθε διαθέσιμη πηγή τροφής και αναπτύσσοντας προσαρμογές που μοιάζουν… εξωπραγματικές.

Ακολουθούν 6 λιγότερο γνωστά facts για αυτά τα μικροσκοπικά πλάσματα που παίζουν ζωτικό ρόλο στα οικοσυστήματα της Γης.

1. Είναι εξαιρετικά ισχυρά και ανθεκτικά

Παρά το μικρό τους μέγεθος, τα σκαθάρια συγκαταλέγονται στα ισχυρότερα πλάσματα του πλανήτη σε αναλογία με το βάρος τους. Σύμφωνα με το Science.org, είδη όπως ο σκαραβαίος-ταύρος (Onthophagus taurus) μπορούν να μετακινήσουν βάρη που φτάνουν έως και 1100 φορές το δικό τους, επίδοση που για έναν άνθρωπο θα ισοδυναμούσε με το να τραβήξει δύο νταλίκες. Εξίσου εντυπωσιακή είναι και η ανθεκτικότητά τους, που οφείλεται στον σκληρό εξωσκελετό και τα σκληρυμένα μπροστινά φτερά τους, τα οποία ονομάζονται έλυτρα. «Πρωταθλητής» σε αυτήν την κατηγορία είναι το επονομαζόμενο «διαβολικό τεθωρακισμένο σκαθάρι» (Phloeodes diabolicus), που μπορεί να αντέξει την πίεση δυνάμεων που ισοδυναμούν με 39.000 φορές το βάρος του. Αυτό σημαίνει πως μπορεί να επιβιώσει όχι μόνο από ραμφίσματα πουλιών και «συναντήσεις» με ανθρώπινα παπούτσια, αλλά ακόμη και από το πάτημα ενός αυτοκινήτου.

2. Είναι μετρ της μεταμόρφωσης

Τα σκαθάρια είναι ολομετάβολα, δηλαδή υπόκεινται σε τέλεια (πλήρη) μεταμόρφωση κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Αρχικά έχουμε τα αβγά, από τα οποία βγαίνουν οι προνύμφες, οι οποίες δεν μοιάζουν καθόλου με σκαθάρια. Στη συνέχεια, οι προνύμφες μετατρέπονται σε νύμφες, προτού πάρουν τελικά τη μορφή του ενήλικου κολεόπτερου. Ορισμένα είδη σκαθαριών, όπως αυτά του γένους Meloe, παρουσιάζουν το παράξενο φαινόμενο της υπερμεταμόρφωσης, έχουν δηλαδή περισσότερες από μία μορφές προνύμφης, αλλάζοντας δραστικά μορφή και συμπεριφορά σε κάθε στάδιο ανάπτυξης.

3. Ορισμένα σκαθάρια μοιάζουν με κοσμήματα

Οι βουπρηστίδες είναι μια οικογένεια σκαθαριών που είναι γνωστά για τα υπέροχα χρώματά τους που λάμπουν σαν κοσμήματα – εξ ου και η αγγλική ονομασία του είδους «jewel beetles». Εντυπωσιακά μέλη αυτής της οικογένειας συναντάμε και στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στα γένη Eurythyrea και Scintillatrix.

Αν και τα περισσότερα ζωηρόχρωμα έντομα αναπτύσσουν τη φανταχτερή φορεσιά τους είτε για να προσελκύσουν ταίρι, είτε για να «πείσουν» τους θηρευτές ότι είναι τοξικά, οι επιστήμονες εντόπισαν μια αξιοσημείωτη εξαίρεση σε αυτά τα πανέμορφα σκαθάρια. Σύμφωνα με μια έρευνα του 2020, τα γυαλιστερά, «μεταλλικά» φτερά τους δεν έχουν σκοπό να τα κάνουν πιο εμφανή, αλλά ακριβώς το αντίθετο, να τα καμουφλάρουν. Στη φύση και κάτω από το φως του ήλιου, ο ιριδισμός τους δημιουργεί την ψευδαίσθηση ασυνεχειών και βάθους που μπερδεύει τους πιθανούς θηρευτές, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να τα διακρίνουν από το περιβάλλον τους.

4. Διαθέτουν μια μεγάλη γκάμα από εκπληκτικές άμυνες

Εκτός από το καμουφλάζ και την εκπληκτική τους αντοχή, που εξερευνήσαμε πιο πάνω, τα σκαθάρια έχουν πολλούς «άσσους στο μανίκι» όταν πρόκειται για την προστασία τους. Ορισμένα είδη διαθέτουν πανίσχυρα όπλα, όπως τα σκαθάρια βομβαρδιστές που ψεκάζουν τους εχθρούς τους με κοκτέιλ χημικών, η θερμοκρασία του οποίου μπορεί να φτάσει τους 100 βαθμούς Κελσίου. Το μείγμα αυτό παρασκευάζεται μέσα στο σώμα τους, με συστατικά που «φυλάσσονται» σε διαφορετικούς θαλάμους και αναμειγνύονται σε περίπτωση απειλής. Η εκτόξευσή του είναι ταχύτατη και ακριβής, αφού το σκαθάρι μπορεί να κατευθύνει τον πίδακα προς οποιαδήποτε κατεύθυνση περιστρέφοντας το άκρο της κοιλιάς του.

Άλλα είδη σκαθαριών διαθέτουν πιο «διακριτικές» τακτικές άμυνας, παριστάνοντας ότι είναι νεκρά, απελευθερώνοντας δυσάρεστες οσμές ή παράγοντας ήχους που αποθαρρύνουν τους επίδοξους θηρευτές.

5. Υπάρχουν σκαθάρια με ονόματα celebrities και… δικτατόρων

Με περισσότερα από 400.000 είδη σκαθαριών ανά την υφήλιο, δεν είναι παράξενο που πολλοί εντομολόγοι έχουν αντλήσει έμπνευση από την ιστορία, την ποπ κουλτούρα και τον κινηματογράφο για την ονοματοδοσία τους. Ως αποτέλεσμα, υπάρχουν σήμερα πολλά σκαθάρια με ονόματα που παραπέμπουν σε χολιγουντιανούς σταρ και άλλα διάσημα – και διαβόητα – πρόσωπα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το σκαθάρι Hydroscapha redfordi, που ονομάστηκε προς τιμήν του Robert Redford, το σπάνιο Cheguevaria montana που πήρε το όνομά του από τον Αργεντινό επαναστάτη Che Guevara, το Agra schwarzeneggeri, τα υπερανεπτυγμένα μεσαία πόδια του οποίου θυμίζουν τους… δικέφαλους του Arnold Schwarzenegger και το Agathidium vaderi, με το γυαλιστερό κεφάλι που θυμίζει τον «κακό» των ταινιών Star Wars.

Η πιο αμφιλεγόμενη ονομασία ανήκει στο Anophthalmus hitleri, ένα τυφλό σκαθάρι που ζει σε σπηλιές της Σλοβενίας και ανακαλύφθηκε το 1933 από έναν Αυστριακό συλλέκτη, τον Oskar Scheibel. Ο «νονός» του σκαθαριού ήθελε να αποτίσει φόρο τιμής στον Αδόλφο Χίτλερ, που τότε είχε αναλάβει καθήκοντα ως καγκελάριος της Γερμανίας. Η κίνηση αυτή γνωστοποιήθηκε στον κατοπινό δικτάτορα, ο οποίος του έγραψε για να τον ευχαριστήσει. Αν και έχουν υπάρξει πολλές εκκλήσεις έκτοτε για αλλαγή του ονόματος του σκαθαριού – που το έχει βάλει στο στόχαστρο συλλεκτών ναζιστικών κειμηλίων – παραμένει μέχρι σήμερα αμετάβλητο, θυμίζοντας μια από τις πιο σκοτεινές σελίδες της ανθρώπινης ιστορίας.

6. Υπήρξαν θεϊκά σύμβολα στην αρχαία Αίγυπτο

Αυτό το μικρό «αφιέρωμα» στα σκαθάρια δεν θα ήταν πλήρες χωρίς μια ειδική αναφορά στον Scarabaeus sacer, το πιο διάσημο μέλος της οικογένειας των σκαραβαίων που περιλαμβάνει 30.000 είδη. Ο ιερός σκαραβαίος ήταν σύμβολο αναγέννησης, μεταμόρφωσης και δημιουργίας στην αρχαία Αίγυπτο. Συνδεόταν με τον θεό Κεπερά (ή Κεπρί), που κάθε πρωί έσπρωχνε τον ήλιο πάνω από τον ορίζοντα, όπως το σκαθάρι κυλά την μπάλα της κοπριάς του. Ο Κεπρί απεικονιζόταν συχνά με κεφάλι σκαραβαίου πάνω σε ανθρώπινο σώμα, ενώ και η ονομασία του εμφανίζεται στα σωζόμενα κείμενα με το ιερογλυφικό σύμβολο αυτού του εντόμου.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τοποθετούσαν ομοιώματα των συγκεκριμένων σκαθαριών σε ταφικούς θαλάμους και τα χρησιμοποιούσαν ως φυλαχτά, πιστεύοντας ότι μπορούσαν να προσφέρουν προστασία και τύχη, τόσο σε αυτή τη ζωή όσο και στη μετά θάνατον ύπαρξη. Πάνω σε αυτά τα φυλαχτά, που ήταν κατασκευασμένα από πολύτιμα υλικά και τοποθετούνταν πάνω από την καρδιά, χαράσσονταν συχνά φράσεις όπως κρυφές επιθυμίες των κατόχων τους ή αποσπάσματα από το αιγυπτιακό Βιβλίο των Νεκρών.