Κάθεστε στον καναπέ σας και ξεκουράζεστε. Ξαφνικά βλέπετε τον σκύλο σας να πλησιάζει σιγά σιγά κοντά σας με βλέμμα ενοχικό. Και αναρωτιέστε; Τι μπορεί να έχει κάνει και νιώθει ενοχές. Μπορεί να νιώσει όμως ενοχή ένας σκύλος;

Είναι σίγουρο ότι πολλές φορές θα έχετε δει τον σκύλο σας με το βλέμμα αυτό. Το βλέμμα που εμείς ονομάζουμε ”βλέμμα ενοχής”. Χαμηλωμένο κεφάλι, αυτιά κολλημένα πίσω και μάτια στραμμένα αλλού. Είναι άραγε αυτό μια ”σκυλίσια συγγνώμη” σε κάτι που έχει συμβεί;

Η συγκεκριμένη συμπεριφορά σίγουρα θυμίζει αυτό που οι άνθρωποι έχουν συνδέσει με την ντροπή ή την απολογία. Το αν αυτό αντανακλά πραγματικά τα συναισθήματα του σκύλου είναι κάτι που πραγματικά συζητιέται ακόμη.

Βέβαια δεν συμπεριφέρονται όλοι οι σκύλοι έτσι. Κάποιοι μπορεί να κλέψουν το φαγητό σας από το πιάτο και να μην νοιαστούν για τίποτα άλλο πέρα από αυτό. Άλλοι, όμως, τριγυρίζουν μέσα στο σπίτι, με το ύφος που αναφέραμε, λουφάζοντας κάθε φορά που οι κηδεμόνες τους τους ρωτούν με αυστηρό τόνο: ”Τι έκανες;” Και μπορεί και να μην έχουν κάνει και τίποτα. Αυτό κάνει το “απολογούμενο” σκυλάκι να φαίνεται ακόμη πιο ένοχο. Και εσείς ψάχνετε μέσα στο σπίτι να βρείτε τι ζημιά μπορεί να έχει κάνει.

Γιατί αυτή η ”ένοχη” έκφραση;

Εδώ έρχονται οι ειδικοί να μας πουν ότι αυτό που σκεφτόμαστε και οι λέξεις ίσως που μας έρχονται στο μυαλό, όπως ντροπή ή ενοχή, είναι μια κλασική περίπτωση ανθρωπομορφισμού- όταν αποδίδουμε ανθρώπινα χαρακτηριστικά ή συμπεριφορές σε ένα ζώο.

Το American Kennel Club αναφέρει ότι μια μια μελέτη του 2009, με τον όνομα Disambiguating the ‘guilty look’: salient prompts to a familiar dog behavior, την οποία συντόνισε η Αμερικανίδα ειδικός στη γνωστική λειτουργία των σκύλων, Αναπληρώτρια Επίκουρη Καθηγήτρια στα Τμήματα Αγγλικών και Ψυχολογίας στο Barnard College και συγγραφέας Alexandra Horowitz, εξέτασε τις ”ένοχες” εκφράσεις των σκύλων. Οι ερευνητές της ομάδας της παρατήρησαν σκύλους και τους κηδεμόνες τους σε διάφορες συνθήκες και ανακάλυψαν ότι οι σκύλοι εμφάνιζαν ”ένοχη” γλώσσα σώματος πιο συχνά όταν οι κηδεμόνες τους τούς μάλωναν, παρά όταν παρέμεναν ουδέτεροι- ανεξάρτητα από το αν είχαν κάνει κάτι λάθος. ”Η σωστή περιγραφή της λεγόμενης ”ένοχης” έκφρασης είναι ότι αποτελεί αντίδραση σε αυτά που λέει ο κηδεμόνας και όχι ένδειξη ότι ο σκύλος αντιλαμβάνεται ότι κάτι κακό έκανε νιώθοντας ενοχή”, αναφέρει η Horowitz.

Ενοχή ή φόβος;

Όταν λέμε ότι ένας σκύλος φαίνεται ένοχος, συνήθως εννοούμε ότι εμφανίζει μερικές ή όλες από τις ακόλουθες συμπεριφορές ή ενδείξεις:

Ουρά μαζεμένη
Ορατό το λευκό των ματιών
Σκύψιμο, καμπουριαστή στάση
Χασμουρητό
Γλείψιμο διαφόρων σημείων του σώματός του
Πεπλατυσμένα αυτιά
Αποφυγή οπτικής επαφής

Όλα αυτά όμως πρέπει να ξέρουμε ότι είναι εκφράσεις φόβου και στρες. Βέβαια αυτές οι συμπεριφορές θα μπορούσαν θεωρητικά να επικοινωνούν και ένα συναίσθημα, όπως την ενοχή. Και αυτό δημιουργεί ένα δίλημμα στους ερευνητές. Καταλαβαίνουν πραγματικά οι σκύλοι ότι παραβίασαν τους κανόνες μας και νιώθουν άσχημα γι’ αυτό, ή απλώς αντιδρούν στη φωνή και τη γλώσσα του σώματός μας προσπαθώντας να μας κατευνάσουν με μια υποτακτική στάση;

Οι σκύλοι μαθαίνουν να μας ηρεμούν

Η R. Burch, πιστοποιημένη ειδικός στην εφαρμοσμένη συμπεριφορά ζώων, και συγγραφέας του ”How Dogs Learn”, υποστηρίζει ότι: ”Όταν ένας σκύλος φαίνεται ένοχος για μια μη αποδεκτή πράξη που έχει κάνει, είναι πολύ πιθανό να το έχει ξανακάνει και να έχει ζήσει μια έντονη αντίδραση από τον κηδεμόνα του- μάλωμα, φωνές ή ακόμα και αδιαφορία. Έτσι μπορεί αν κάνει κάτι, να προβλέψει την αντίδραση του κηδεμόνα του και να πάρει την ανάλογη στάση σώματος όπως καμπούριασμα, για να προσπαθήσει να τον κατευνάσει και να ζητήσει να τον συγχωρήσει. Το να κάνουμε χιούμορ με έναν «ένοχο» σκύλο σε μια αστεία φωτογραφία είναι ένα πράγμα, αλλά η παρερμηνεία της ενοχής μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα.”

Ο Stanley Coren, Επίτιμος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά, συμφωνεί ότι οι σκύλοι δεν νιώθουν ένα συναίσθημα ισοδύναμο με την ανθρώπινη ενοχή. ”Πιστεύω ότι το κλειδί για να κατανοήσουμε τα συναισθήματα των σκύλων βασίζεται στο γεγονός ότι ο μέσος σκύλος έχει νου παρόμοιο με αυτόν ενός ανθρώπου 2,5 ετών. Οι άνθρωποι σε αυτή την ηλικία δεν έχουν ακόμα αναπτύξει την ικανότητα για σύνθετα κοινωνικά συναισθήματα, και θεωρώ ότι δεν θα περίμενε οι σκύλοι να την αναπτύξουν.”

Γιατί δεν πρέπει να λέτε τη λέξη «όχι» στον σκύλο σας- Τι να κάνετε αντί για αυτό

Και ποιος δεν έχει πει στον σκύλο του, όταν κάνει κάτι που δεν πρέπει, τη λέξη «όχι»;

Ξέρουν τελικά οι σκύλοι όταν κάνουν κάτι λάθος;

Οι σκύλοι μπορούν να μάθουν τι ορίζουμε εμείς ως κατάλληλη συμπεριφορά, αν αφιερώσουμε χρόνο να τους το διδάξουμε. Οπότε, αν οι σκύλοι μαθαίνουν τι θεωρούν οι άνθρωποί τους σωστό και λάθος, και κάνουν τη λάθος επιλογή, νιώθουν άραγε ενοχή; Αν και οι περισσότεροι ειδικοί πιστεύουν ότι οι σκύλοι δεν νιώθουν αυτό που λέμε εμείς ενοχή, η Horowitz προειδοποιεί ότι στην πραγματικότητα δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε με απόλυτη βεβαιότητα: ”Θα ένιωθα πολύ άσχημα αν ο κόσμος πίστευε ότι το θέμα έχει κλείσει σχετικά με το αν οι σκύλοι (δεν) αισθάνονται ενοχή- κάτι που σίγουρα δεν ισχύει. Με πιο απλά λόγια, η μελέτη μου διαπίστωσε ότι οι σκύλοι που έδειχναν ”ένοχη έκφραση” στην πραγματικότητα έδειχναν φόβο για το μάλωμα και όχι ενοχή (”αντίληψη μιας παρατυπίας”). Άρα, οι σκύλοι βιώνουν ενοχή; Και όμως, εδώ καλό είναι να πούμε ίσως ναι, ίσως όχι.”

Το αν οι σκύλοι μπορούν να νιώσουν αυτό που εμείς θα ονομάζαμε ”ενοχή” είναι ένα ενδιαφέρον και σύνθετο ζήτημα, αλλά το βασικό είναι ότι οι σκύλοι σίγουρα έχουν συναισθήματα και αν τους συμπεριφερθούμε με καλοσύνη και προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε την οπτική τους, θα είμαστε όλοι ευτυχισμένοι. Και αυτό πάνω από όλα είναι το ζητούμενο.