Όταν η Τζέιν Γκούντολ ανακάλυψε πριν από πολλές δεκαετίες ότι οι χιμπαντζήδες χρησιμοποιούν εργαλεία, αντιμετωπίστηκε με δυσπιστία από πολλούς επιστήμονες της εποχής.

Ήταν μια ανακάλυψη που ερχόταν σε κόντρα με τη διαδεδομένη τότε αντίληψη πως η κατασκευή και η χρήση εργαλείων αποτελεί αποκλειστικό γνώρισμα του ανθρώπινου είδους. Αν και είχαν προηγηθεί άλλες μελέτες που υποδείκνυαν πώς αυτό δεν ίσχυε, και είχαν αγνοηθεί, η άψογα τεκμηριωμένη δουλειά της θρυλικής πρωτευοντολόγου άφησε το στίγμα της, αλλάζοντας για πάντα την εικόνα μας για τις γνωστικές ικανότητες των πλασμάτων με τα οποία μοιραζόμαστε τον πλανήτη μας.

Έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που η Γκούντολ παρατήρησε για πρώτη φορά χιμπαντζήδες να χρησιμοποιούν κλαράκια για να «ψαρέψουν» τερμίτες από τις φωλιές τους. Έκτοτε, η ομάδα των ζώων που έχουν καταγραφεί να χρησιμοποιούν εργαλεία έχει διευρυνθεί εντυπωσιακά, περιλαμβάνοντας πλέον όχι μόνο πρωτεύοντα (τους πιο κοντινούς «συγγενείς» μας) αλλά και διάφορα είδη πτηνών, θηλαστικών και εντόμων. Και τώρα, απρόσμενα, «φλερτάρει» με τη λίστα ένα ακόμη ζώο που δεν είχε συνδεθεί ποτέ μέχρι σήμερα με τέτοιες ικανότητες: ο λύκος.

Μια πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ecology and Evolution, «πυροδότησε» αρκετές συζητήσεις μεταξύ επιστημόνων σχετικά με το εάν υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις για αυτήν την προσθήκη. Η μελέτη συνοδευόταν από βίντεο που έδειχνε λύκους να τραβούν παγίδες καβουριών που ήταν βυθισμένες στη θάλασσα από το σχοινί που ήταν δεμένο πάνω τους, κάτι που σύμφωνα με τους συγγραφείς της μπορεί να αποτελεί την πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση χρήσης εργαλείων από το είδος τους.

Πώς τραβήχτηκαν τα βίντεο και τι δείχνουν

Το 2023, παγίδες που είχαν τοποθετηθεί κατά μήκος της ακτής της Βρετανικής Κολομβίας του Καναδά από αυτόχθονες Heiltsuk, προκειμένου να αιχμαλωτίσουν πράσινα καβούρια – ένα ξενικό είδος που απειλεί τη βιοποικιλότητα της περιοχής- άρχισαν να εμφανίζουν μυστηριώδεις φθορές. Πολλές από αυτές τις παγίδες, που ήταν βυθισμένες στο νερό, εντοπίζονταν σχισμένες και κατεστραμμένες, και το δόλωμα που περιείχαν είχε κάνει «φτερά». Η ζημιά θύμιζε επιθέσεις από λύκους ή αρκούδες, ωστόσο το γεγονός ότι οι κατασκευές παρέμεναν βυθισμένες στο νερό ακόμα και κατά την άμπωτη καθιστούσε πιο πιθανή την εμπλοκή θαλάσσιων ενυδρίδων.

Τον Μάιο του 2024, μια ομάδα επιστημόνων, σε συνεργασία με την οργάνωση Heiltsuk Guardians, τοποθέτησαν μια κάμερα στραμμένη προς μία από τις παγίδες. Το βίντεο που κατέγραψαν έλυσε το μυστήριο, αφού αποδείχτηκε πως ο «δράστης» ήταν μια έξυπνη λύκαινα. Στο επίμαχο κλιπ, το κυνοειδές εμφανίζεται να αναδύεται από το νερό κρατώντας μια σημαδούρα, την οποία αφήνει την ακτή. Κατόπιν επιστρέφει και τραβά το σχοινί που ενώνει τη σημαδούρα με τη βυθισμένη παγίδα. Αφού φέρει την παγίδα στα ρηχά, σχίζει το δίκτυ με το ρύγχος της, απελευθερώνοντας το δοχείο με το δόλωμα για να το καταβροχθίσει. Ανάλογες σκηνές κατέγραψε και άλλη κάμερα που είχαν τοποθετήσει οι ερευνητές, ενώ δεκάδες -αν όχι εκατοντάδες- παγίδες καβουριών στην περιοχή έχουν εντοπιστεί με παρόμοιες φθορές.

Απόδειξη χρήσης εργαλείου… ή μήπως όχι;

«Από την πρώτη κιόλας φορά που είδα το βίντεο, η δική μου ερμηνεία ήταν πως πρόκειται για χρήση εργαλείου», λέει στο National Geographic ο Κάιλ Αρτέλ, ένας από τους συγγραφείς της μελέτης. Σύμφωνα με τον καθηγητή του SUNY College of Environmental Science and Forestry κάθε κίνηση της λύκαινας ήταν «άκρως αποτελεσματική», υποδηλώνοντας ότι το ζώο κατανοούσε τη σχέση μεταξύ των επιμέρους στοιχείων της παγίδας. Το γεγονός ότι αυτή η συμπεριφορά λύκου καταγράφηκε στη φύση και όχι σε κάποιο ζώο σε αιχμαλωσία κάνει την ανακάλυψη ακόμα πιο ξεχωριστή, υποστηρίζει ο ειδικός.

Ωστόσο, λίγα 24ωρα μετά τη δημοσίευση της μελέτης, έχουν διατυπωθεί πολλές διαφωνίες στην επιστημονική κοινότητα σχετικά με το αν το τέχνασμα της λύκαινας μπορεί να θεωρηθεί χρήση εργαλείου. Ακόμα και οι ίδιοι οι συγγραφείς στη μελέτη τους παραδέχονται ότι μπορεί να υπάρχει εναλλακτική εξήγηση για την εν λόγω συμπεριφορά, όπως η απλή μάθηση μέσω δοκιμής και σφάλματος.

Αυτές είναι οι πραγματικές διαφορές ανάμεσα στους σκύλους και τους λύκους

Γνωρίζατε ότι τα σκυλιά ήταν το πρώτο είδος που εξημέρωσαν ποτέ οι άνθρωποι;

«Η χρήση εργαλείου περιλαμβάνει την κατανόηση του πώς να συνδέσει κανείς ένα εργαλείο, όπως ένα σχοινί, με ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, όπως μια παγίδα», εξηγεί στο NBC News ο Μπέντζαμιν Μπεκ, ψυχολόγος που ειδικεύεται στη συμπεριφορά των ζώων και δεν συμμετείχε στην έρευνα. Παρότι αναγνωρίζει τη συμπεριφορά της λύκαινας ως «σημαντική επίδειξη γνωστικής περιπλοκότητας», ο Μπεκ τονίζει ότι «το τράβηγμα σχοινιού δεν αποτελεί χρήση εργαλείου, γιατί ο χρήστης (στην προκειμένη περίπτωση η λύκαινα) δεν ήταν υπεύθυνος για το δέσιμο του σχοινιού στην παγίδα».

Ωστόσο και οι άνθρωποι χρησιμοποιούν εργαλεία -όπως οι υπολογιστές- που δεν κατασκευάζουν οι ίδιοι, αντιτείνει ο Αρτέλ αναφερόμενος στις ενστάσεις των συναδέλφων του.

Μια σημαντική καταγραφή

Είτε πληροί είτε όχι τα επιστημονικά κριτήρια ως «χρήση εργαλείου», η καταγραφή αυτής της συμπεριφοράς των άγριων λύκων της Βρετανικής Κολομβίας παραμένει εξαιρετικά σημαντική, αφού διευρύνει τις γνώσεις μας για τις στρατηγικές επιβίωσης του είδους και μας αποκαλύπτει ένα ακόμα «μυστικό» αυτών των υπέροχων πλασμάτων.

Όπως λέει και ο ηθολόγος Μπράντλεϊ Σμιθ από το Central Queensland University της Αυστραλίας, η συμπεριφορά της λύκαινας είναι πράγματι εντυπωσιακή αφού αποτελεί ξεκάθαρο παράδειγμα ανώτερης ικανότητας επίλυσης προβλημάτων και σκέψης, που περιλαμβάνει σχεδιασμό προσανατολισμένο στον στόχο, κατανόηση ότι υπάρχει κρυφή ανταμοιβή και αξιοσημείωτη επιμονή από μεριάς του πεινασμένου ζώου.