Αν συναντήσετε ένα μικροσκοπικό πλάσμα με οκτώ μακριά πόδια στην αυλή σας ή σε κάποιον άλλο υπαίθριο χώρο, το πιο πιθανό είναι να σκεφτείτε πως πρόκειται για αράχνη.

Είναι μια… παρεξήγηση που συμβαίνει συχνά με τα φαλάγγια που, αν και μοιάζουν αρκετά με τις «ξαδέλφες» τους τις αράχνες, ανήκουν σε μια ξεχωριστή οικογένεια με τα δικά της μοναδικά χαρακτηριστικά.

Με το μικρό σώμα, τα μακριά, λεπτά πόδια και τα στρογγυλά μάτια τους, αυτά τα αρθρόποδα δείχνουν ευάλωτα. Στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για κάποιους από τους πιο «παλιούς» κατοίκους της Γης, που επιβιώνουν και ακμάζουν χάρη σε εντυπωσιακές στρατηγικές που έχουν αναπτύξει μέσα στις χιλιετίες.

Ακολουθούν μερικές ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τα φαλάγγια, που πιθανώς να μην γνωρίζατε.

1. Είναι αραχνίδια, αλλά όχι αράχνες

Τα φαλάγγια (τάξη Opiliones) θεωρούνται αραχνίδια επειδή ανήκουν στην ίδια ευρύτερη ομοταξία (Arachnida) που περιλαμβάνει τις αράχνες, τους σκορπιούς και τα ακάρεα. Ωστόσο, δεν είναι αράχνες (τάξη Araneae) γιατί παρουσιάζουν θεμελιώδεις ανατομικές και λειτουργικές διαφορές.

Το μικρό, ωοειδές σώμα τους εμφανίζεται ως ενιαία δομή, σε αντίθεση με τις αράχνες που διαθέτουν δύο διακριτά τμήματα, τον κεφαλοθώρακα και την κοιλιά. Επιπλέον, τα φαλάγγια έχουν ένα μόνο ζεύγος ματιών, ενώ τα περισσότερα είδη αραχνών είναι εξοπλισμένα με οχτώ. Οι χηληκεραίες τους (τα στοματικά τους «εργαλεία») μοιάζουν με μικροσκοπικές δαγκάνες αστακού και δεν διαθέτουν μηχανισμό έγχυσης δηλητηρίου, σε αντίθεση με τις αράχνες, όπου καταλήγουν σε κοίλες κεντρίδες που εγχέουν δηλητήριο στη λεία.

Μια ακόμη σημαντική διαφορά είναι ότι τα φαλάγγια δεν διαθέτουν αδένες για παραγωγή μεταξιού και έτσι δεν φτιάχνουν ιστούς.

2. Δεν είναι δηλητηριώδη, παρά τον διαδεδομένο μύθο

Σύμφωνα με έναν διαδεδομένο αστικό μύθο στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες, το φαλάγγι είναι ένα από τα πιο δηλητηριώδη πλάσματα στον κόσμο, όμως οι «δαγκάνες» του είναι τόσο μικρές που είναι αδύνατο να δαγκώσει άνθρωπο, γεγονός που το καθιστά απολύτως ακίνδυνο.

Ο ίδιος μύθος κυκλοφορεί και για τις αράχνες Pholcus phalangioides (γνωστή ως «cellar spider») αλλά και για τις τιπουλίδες – δύο είδη που μοιράζονται με τα φαλάγγια το ίδιο παρατσούκλι: «daddy longlegs». Στην πραγματικότητα, κανένα από τα γνωστά είδη φαλαγγιών δεν διαθέτει αδένες δηλητηρίου, ενώ τα στοματικά τους εξαρτήματα είναι μικρές, λεπτές «δαγκάνες» σύλληψης, που δεν έχουν ούτε το μέγεθος ούτε τη δύναμη να διαπεράσουν το ανθρώπινο δέρμα.

3. Οι πρόγονοί τους ζούσαν στον πλανήτη πριν καν εμφανιστούν οι δεινόσαυροι

Τα φαλάγγια αποτελούν μια από τις αρχαιότερες ομάδες αραχνιδίων, με ρίζες ακόμα παλαιότερες και από τους δεινόσαυρους. Απολιθώματα με ηλικία 410 εκατομμυρίων ετών αποκαλύπτουν ότι οι πρόγονοί τους διέθεταν αναπνευστικό και αναπαραγωγικό σύστημα παρόμοιο με το σημερινό, γεγονός που αποδεικνύει πόσο σταθερά έχουν παραμείνει μορφολογικά.

Η εντυπωσιακή αυτή εξελικτική «σταθερότητα» τα καθιστά πολύτιμο εργαλείο για την επιστημονική έρευνα: οι παλαιοντολόγοι χρησιμοποιούν τα απολιθώματά τους για να μελετήσουν την πορεία της εξέλιξης αλλά και τη γεωλογική ιστορία της Γης. Μάλιστα, μέσα από τις διαφοροποιήσεις στα απολιθώματα των Opiliones, οι επιστήμονες έχουν καταφέρει να εντοπίσουν ακόμη και τα ίχνη της διάσπασης της Πανγαίας σε ξεχωριστές ηπείρους.

4. Τα χαμένα πόδια τους δεν «αναγεννιούνται»

Αν ένα ζώο αρπάξει ένα από τα πόδια ενός φαλαγγιού, το μικρό αρθρόποδο μπορεί να το αποσπάσει και να τρέξει μακριά με τα υπόλοιπα. Το αποκομμένο πόδι θα συνεχίσει να συσπάται για αρκετά δευτερόλεπτα, αποσπώντας την προσοχή του θηρευτή και δίνοντας χρόνο στο φαλάγγι να διαφύγει.

Στη διάρκεια της ζωής τους, τα φαλάγγια έχουν περίπου 60% πιθανότητα να χάσουν ένα ή περισσότερα άκρα. Σε αντίθεση με τις νεαρές αράχνες, όμως, δεν μπορούν να αναπλάσουν τα χαμένα τους πόδια κατά την επόμενη έκδυση.

Η απώλεια άκρων αλλάζει μόνιμα το βάδισμά τους. Συνήθως χρησιμοποιούν τα δύο μακρύτερα πόδια σαν «αισθητήρες» και τα υπόλοιπα έξι εναλλάξ για την κίνηση, με τρία να πατούν στο έδαφος κάθε φορά. Όταν χάνεται ένα πόδι, το σώμα τους αρχίζει να ταλαντεύεται πάνω-κάτω, θυμίζοντας την κίνηση μπάλας του μπάσκετ που αναπηδά. Αν χαθούν δύο ή περισσότερα, η ταλάντευση αυτή γίνεται πιο έντονη.

5. Έχουν εντυπωσιακές άμυνες που θυμίζουν… ταινία του Τζέιμς Μποντ

Η εκούσια απόσπαση ποδιών, στην οποία αναφερθήκαμε παραπάνω, δεν είναι η μόνη στρατηγική άμυνας των φαλαγγιών απέναντι στους κινδύνους. Τις περισσότερες φορές προτιμούν να καμουφλάρονται στο περιβάλλον τους ή να προσποιούνται ότι είναι νεκρά. Ένα ακόμη ισχυρό «όπλο» τους είναι ένα δύσοσμο υγρό που εκκρίνουν από ειδικούς εξωκρινείς αδένες, μοναδικό χαρακτηριστικό αυτής της ομάδας αραχνιδίων, το οποίο όχι μόνο απωθεί πιθανούς θηρευτές αλλά χρησιμεύει και για την επικοινωνία μεταξύ τους.

Ορισμένα είδη φαλαγγιών διαθέτουν «πανοπλίες» που λειτουργούν ως φυσική ασπίδα απέναντι στις επιθέσεις. Με την πρώτη ματιά δείχνουν εύθραυστα και απροστάτευτα, ωστόσο, αν τα παρατηρήσει κανείς πιο προσεκτικά, θα διαπιστώσει ότι η φύση έχει εξοπλίσει το σώμα τους με σκληρές και αιχμηρές προεξοχές που καθιστούν δύσκολη την επίθεση ενός θηρευτή από το μπροστινό μέρος.

6. «Συναθροίζονται» για ζεστασιά και ασφάλεια

Τα φαλάγγια δεν είναι πάντα μοναχικά πλάσματα. Συχνά σχηματίζουν μικρές ή μεγάλες συναθροίσεις που εξυπηρετούν διάφορους σκοπούς. Αρκούν τρία αρθρόποδα για να δημιουργηθεί μια τέτοια ομάδα, αλλά έχουν καταγραφεί και εντυπωσιακές περιπτώσεις με έως και 300.000 άτομα μαζί. Μόλις σχηματιστούν, οι συναθροίσεις αυτές μπορεί να παραμείνουν στο ίδιο σημείο για μήνες, ιδιαίτερα τον χειμώνα.

Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι αυτές οι ομάδες εξυπηρετούν σκοπούς όπως η αναπαραγωγή, η ρύθμιση θερμοκρασίας και υγρασίας ή η αποτροπή θηρευτών. Η συλλογική μυρωδιά που εκκρίνεται από τους αδένες των φαλαγγιών μπορεί να λειτουργήσει αποτρεπτικά, ενώ αν ο κίνδυνος επιμείνει, ολόκληρη η ομάδα μπορεί να επιδοθεί σε έναν συντονισμένο χορό ταλάντωσης που θα αποπροσανατολίσει τον θηρευτή επιτρέποντας στα μέλη της να απομακρυνθούν με ασφάλεια.

Με πληροφορίες από britishspiders.org.uk, treehugger.com