Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί μπορεί να νιώσετε φόβο για ένα μικρό ακίνδυνο έντομο, χωρίς να υπάρχει συγκεκριμένος λόγος;

Η σχέση μας με τα ζώα είναι γεμάτη θαυμασμό, τρυφερότητα, αλλά και βαθιά ριζωμένο φόβο. Σύμφωνα με παγκόσμια έρευνα, αυτά που φοβόμαστε περισσότερο δεν είναι πάντα τα πιο επικίνδυνα. Και μπορεί ο εγκέφαλός μας να είναι κουρδισμένος ώστε να ανιχνεύει απειλές, αλλά σε πολλές περιπτώσεις η φοβία μας απέναντι στα ζώα έχει ελάχιστη σχέση με τον πραγματικό κίνδυνο και περισσότερη με την παράδοση, τις εμπειρίες που είχαμε ως παιδιά και τις ταινίες τρόμου.

Η έρευνα: Ποια ζώα μας τρομάζουν πραγματικά

Στην ανανεωμένη μελέτη του Karl Zeller και της ερευνητικής του ομάδας (People and Nature, 2025), περισσότεροι από 17.000 συμμετέχοντες από διάφορες χώρες κλήθηκαν να δουν εικόνες από 184 διαφορετικά είδη ζώων και να επιλέξουν εκείνα που τους προκαλούν τον μεγαλύτερο φόβο.

Τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν εν μέρει το αναμενόμενο:

Φίδια, σκορπιοί, αράχνες, κροκόδειλοι και μεγάλα σαρκοφάγα βρίσκονται στην κορυφή της λίστας. Όμως εκεί που η έρευνα έγινε πραγματικά αποκαλυπτική, ήταν στο γεγονός ότι ζώα εντελώς ακίνδυνα, όπως οι αράχνες, οι νυχτερίδες, ακόμα και κάποια αμφίβια, κατατάχθηκαν πολύ ψηλά στην κλίμακα φόβου.

ΠΟΙΑ ΖΩΑ ΦΟΒΟΜΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ

Ο παράλογος φόβος: Τι είναι η “βιοφοβία”

Η υπερβολική ή αδικαιολόγητη φοβία απέναντι στα ζώα ονομάζεται βιοφοβία. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, είναι ένα φαινόμενο που δεν εξηγείται μόνο εξελικτικά. Αντίθετα, κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες παίζουν μεγάλο ρόλο. Για παράδειγμα, το 99% των αραχνών δεν είναι επικίνδυνες για τον άνθρωπο, αλλά εμφανίζονται συχνά ως τέρατα στη μυθοπλασία. Οι νυχτερίδες δεν επιτίθενται στον άνθρωπο, αλλά έχουν συνδεθεί με βαμπίρ, ασθένειες και σκοτεινές εικόνες. Τα φίδια προκαλούν φόβο λόγω της αθόρυβης κίνησης και των μύθων που τα συνοδεύουν σε διάφορους πολιτισμούς.

Αρκετοί από αυτούς που συμμετείχαν στην έρευνα απάντησαν ότι τους τρόμαζαν κάποια είδη ζώων που δεν είχαν δει ποτέ από κοντά. Η έλλειψη άμεσης εμπειρίας ενισχύει τη φαντασιακή διάσταση του φόβου, κάτι που αξιοποιούν και τα media -συχνά παρουσιάζοντας ορισμένα ζώα ως επικίνδυνα, παρότι δεν είναι.

Ποιοι φοβούνται περισσότερο; Ηλικία, φύλο και γεωγραφία

Η μελέτη κατέγραψε και τις διαφοροποιήσεις ανά ηλικία, φύλο και περιοχή: οι νεότεροι φοβούνται περισσότερο φίδια και αράχνες, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία εκφράζουν φόβο κυρίως για μεγάλα σαρκοφάγα (π.χ. τίγρεις, λιοντάρια), οι γυναίκες δήλωσαν μεγαλύτερη φοβία προς τα φίδια, ενώ οι άνδρες απέδωσαν υψηλότερη απειλή σε είδη όπως ο λύκος ή ο καρχαρίας.

Ανάλογα με την περιοχή του κόσμου, η αντίληψη για το πόσο τρομακτικό είναι ένα ζώο διαφέρει σημαντικά. Για παράδειγμα, κάτοικοι αγροτικών περιοχών φοβούνται λιγότερο τα έντομα σε σχέση με τους κατοίκους πόλεων.

Η βιοφοβία δεν είναι απλώς ψυχολογικό ζήτημα. Έχει άμεσο αντίκτυπο στην προστασία της άγριας ζωής. Πολλά ζώα που παίζουν σημαντικό ρόλο στα οικοσυστήματα, όπως οι νυχτερίδες που ελέγχουν τον πληθυσμό των εντόμων ή τα φίδια που περιορίζουν τα τρωκτικά -,βρίσκονται σε κίνδυνο εξαιτίας παρεξηγήσεων και υπερβολικών φόβων.

Τι μπορούμε να κάνουμε;
Οι ειδικοί προτείνουν να αναπτυχθεί η περιβαλλοντική παιδεία από τη νεαρή ηλικία, να έρθουν οι άνθρωποι σε άμεση επαφή με τη φύση, όπως επισκέψεις σε πάρκα ή συμμετοχή σε προγράμματα παρατήρησης άγριας ζωής, να αποδομηθούν επιτέλους στερεότυπα και δοξασίες και να καλλιεργηθεί η ενσυναίσθηση για όλα τα είδη -ακόμη και για εκείνα που δεν μας φαίνονται «όμορφα».

Ο φόβος απέναντι στα ζώα είναι αρχαίος, φυσικός και πολλές φορές αναγκαίος. Όμως στη σύγχρονη εποχή, όπου η άμεση απειλή είναι περιορισμένη, ορισμένοι φόβοι έχουν πάψει να εξυπηρετούν την επιβίωσή μας και απλώς διατηρούνται από συνήθεια, προκατάληψη και πολιτισμικά κατάλοιπα.