Την Τετάρτη 1η Οκτωβρίου 2025, σε ηλικία 91 ετών η Jane Goodall φεύγει από τη ζωή, αφήνοντας πίσω της μια κληρονομιά που ξεπερνά την επιστήμη. Η «ήπια ανατροπέας», όπως συχνά την αποκαλούσαν, κατάφερε με το έργο της να αλλάξει μια για πάντα την εικόνα που είχαμε για τα ζώα, αλλά και για τον ίδιο τον άνθρωπο.

Από τις πρώτες της παρατηρήσεις στους χιμπατζήδες της Τανζανίας μέχρι τις διεθνείς καμπάνιες για την προστασία του περιβάλλοντος, η Goodall αφιέρωσε τη ζωή της στην κατανόηση, τον σεβασμό και την υπεράσπιση της άγριας ζωής.

Από το Λονδίνο στην Τανζανία

Γεννημένη το 1934 στο Λονδίνο, η Jane Goodall δεν ακολούθησε την παραδοσιακή πορεία μιας επιστήμονα. Δεν ξεκίνησε με πτυχία και διδακτορικά, αλλά με μια παιδική περιέργεια που εξελίχθηκε σε πάθος για τα ζώα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, γνώρισε τον ανθρωπολόγο Louis Leakey, ο οποίος διέκρινε την αγάπη της για την άγρια ζωή. Εκείνος ήταν που την ενθάρρυνε να ξεκινήσει έρευνα πάνω στους χιμπατζήδες της ανατολικής Αφρικής.
Το 1960, η Goodall βρέθηκε στο Gombe Stream National Park της Τανζανίας, χωρίς προηγούμενη επίσημη εκπαίδευση στην εθoλογία (επιστήμη που μελετά την συμπεριφορά των ζώων). Κι όμως, εκεί, ξεκίνησε μια από τις πιο καθοριστικές μελέτες της σύγχρονης επιστήμης.

Οι ανακαλύψεις που άλλαξαν την επιστήμη

Η Goodall έγινε διάσημη για μια παρατήρηση που κλόνισε τα θεμέλια της βιολογίας: είδε έναν χιμπατζή, τον David Greybeard, να χρησιμοποιεί ένα κλαδί ως εργαλείο για να βγάλει τερμίτες από τη φωλιά τους. Μέχρι τότε, οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι η χρήση εργαλείων ήταν αποκλειστικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου.
Η Goodall απέδειξε ότι οι χιμπατζήδες δεν είναι απλώς «ζώα», αλλά κοινωνικά όντα με περίπλοκες σχέσεις, συναισθήματα, ακόμα και στρατηγικές. Παρατήρησε μητέρες που φρόντιζαν τα μικρά τους με τρυφερότητα, αλλά και αρσενικά που επιδίδονταν σε βίαιες συγκρούσεις για την εξουσία.
Αυτές οι ανακαλύψεις άλλαξαν για πάντα τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τη σχέση μας με τον υπόλοιπο ζωικό κόσμο.
Πέρα από τις επιστημονικές της παρατηρήσεις, η Goodall διαφοροποιήθηκε και στον τρόπο που προσέγγισε τα ζώα. Αντί να τους δώσει αριθμούς, τους έδωσε ονόματα.
Αυτή η ανθρωποκεντρική αλλά με πραγματικό σεβασμό προσέγγιση, προκάλεσε συζητήσεις στην επιστημονική κοινότητα, τελικά όμως άνοιξε τον δρόμο για μια νέα ηθική στην έρευνα: τα ζώα δεν είναι εργαλεία της επιστήμης, αλλά συνταξιδιώτες στον ίδιο πλανήτη.

Από την επιστήμη στην ακτιβιστική δράση

Με το πέρασμα των χρόνων, η Goodall άφησε σταδιακά πίσω της το μικροσκόπιο και έγινε διεθνής φωνή για την προστασία της φύσης.
Ίδρυσε το Jane Goodall Institute, που μέχρι σήμερα δραστηριοποιείται σε περισσότερες από 30 χώρες, στηρίζοντας προγράμματα διατήρησης της άγριας ζωής, αλλά και ανάπτυξης των τοπικών κοινοτήτων που ζουν γύρω από προστατευόμενες περιοχές.
Το πρόγραμμα Roots & Shoots, που ξεκίνησε το 1991, ενέπνευσε χιλιάδες νέους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να αναλάβουν δράση για το περιβάλλον, τα ζώα και τις κοινότητές τους.

Δεν είναι όμως μόνο τα άγρια ζώα αυτά με τα οποία ασχολήθηκε η Goodall. «Τα ζώα της φάρμας είναι πολύ πιο ευφυή απ’ όσο νομίζαμε. Παρότι εκτρέφονται ως “υπηρέτες” του ανθρώπου, στην πραγματικότητα είναι ξεχωριστές υπάρξεις με τη δική τους προσωπικότητα. Γι’ αυτό αξίζουν τον σεβασμό μας. Και τη βοήθειά μας. Γιατί αν μείνουμε εμείς σιωπηλοί, ποιος θα μιλήσει για εκείνα;» έχει αναφέρει στο παρελθόν.

Πράγματα που ίσως δεν γνωρίζετε για τη Jane Goodall

Η Jane Goodall από παιδί αγαπούσε τις ιστορίες του Ταρζάν και έλεγε πως πάντα ονειρευόταν να ζήσει σε μια ζούγκλα. Σε ηλικία μόλις 5 ετών έμεινε μια ολόκληρη μέρα μέσα σε ένα κοτέτσι για να παρατηρήσει πώς γεννά μια κότα, προκαλώντας πανικό στους γονείς της. Δεν είχε πανεπιστημιακό πτυχίο όταν ξεκίνησε την έρευνά της, ωστόσο έγινε αργότερα διδάκτωρ του Κέιμπριτζ, μία από τις ελάχιστες περιπτώσεις ανθρώπων που πήραν διδακτορικό χωρίς προηγούμενο πτυχίο. Υπήρξε επίσης εξαιρετικά καλή χορεύτρια και λάτρης της κλασικής μουσικής, ενώ ταξίδευε με ένα μικρό λούτρινο χιμπατζή, τον Mr. H, που της είχαν χαρίσει φίλοι και τον οποίο θεωρούσε μασκότ και σύμβολο ελπίδας. Παρά την τεράστια φήμη της, ζούσε λιτά, αφιερώνοντας σχεδόν όλη της τη ζωή σε συνεχή ταξίδια και ομιλίες για την προστασία των ζώων και του περιβάλλοντος.

Η παρακαταθήκη της

Η Washington Post στο αποχαιρετιστήριο άρθρο της τόνισε ότι η Goodall πέρασε από την εικόνα της ρομαντικής ερευνήτριας που παρατηρούσε χιμπατζήδες στη ζούγκλα, στη μορφή της διεθνούς ακτιβίστριας που μιλούσε στον ΟΗΕ και ταξίδευε ασταμάτητα για να εμπνεύσει την αλλαγή.
Το πιο σημαντικό, όμως, ήταν το μήνυμά της: ότι η μοίρα των ζώων, του περιβάλλοντος και του ανθρώπου είναι αλληλένδετη. Αν καταστρέψουμε το ένα, θα χάσουμε και τα άλλα.

Η Jane Goodall πέθανε σε ηλικία 91 ετών, αλλά η φωνή της συνεχίζει να αντηχεί. Μας δίδαξε ότι η επιστήμη μπορεί να είναι ταυτόχρονα αυστηρή και τρυφερή, ότι η παρατήρηση μπορεί να γίνει πράξη και ότι η φροντίδα για τα ζώα δεν είναι πολυτέλεια, αλλά ανάγκη.
Η κληρονομιά της είναι απλή αλλά βαθιά: να βλέπουμε τα ζώα ως ισότιμους συγκάτοικους στον πλανήτη μας, να σεβόμαστε τη ζωή σε όλες τις μορφές της και να μην ξεχνάμε ότι η αλλαγή ξεκινά από εμάς.