Οι θάλασσες και οι ωκεανοί του πλανήτη μας κρύβουν ένα πελώριο και μυστηριώδη κόσμο γεμάτο συναρπαστικά πλάσματα. Μερικά από αυτά, μάλιστα, διαθέτουν τόσο ξεχωριστά χαρακτηριστικά, που μοιάζουν να αψηφούν τελείως τους «κανόνες» που διέπουν το ζωικό βασίλειο.

Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται οι αινιγματικοί κάτοικοι του βυθού που δεν διαθέτουν εγκέφαλο κι όμως καταφέρνουν να επιβιώνουν, να κυνηγούν και να αναπαράγονται, συχνά με αξιοθαύμαστη επιτυχία. Πρόκειται για είδη που αποδεικνύουν με τη μακροχρόνια παρουσία τους στον πλανήτη μας ότι η «εξυπνάδα» στη φύση μπορεί να έχει πολλές διαφορετικές μορφές και δεν σχετίζεται πάντα με το μέγεθος, την πολυπλοκότητα ή ακόμη και την… ύπαρξη εγκεφάλου.

Πώς καταφέρνουν όμως αυτά τα όντα να ακμάζουν χωρίς το όργανο που για τον άνθρωπο – και αμέτρητα άλλα είδη – αποτελεί το «Α» και το «Ω» της επιβίωσης; Με ποιους τρόπους αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις και τους κινδύνους στο περιβάλλον τους;

Ακολουθούν πέντε παραδείγματα θαλάσσιων οργανισμών που τα καταφέρνουν πραγματικά… περίφημα χωρίς εγκέφαλο – και τα μυστικά της επιτυχίας τους.

1. Μέδουσες

Μια πραγματικά εντυπωσιακή οικογένεια πλασμάτων, οι μέδουσες στερούνται βασικών αισθητηρίων οργάνων και δεν έχουν εγκέφαλο, ωστόσο το νευρικό τους σύστημα τούς επιτρέπει να αντιλαμβάνονται ερεθίσματα, όπως το φως και η οσμή, και να αντιδρούν αστραπιαία σε αυτά.

Σε αντίθεση με πολλούς οργανισμούς χωρίς εγκέφαλο που παραμένουν στάσιμοι στον βυθό, οι μέδουσες όχι μόνο κινούνται ακολουθώντας τα θαλάσσια ρεύματα, αλλά προωθούν και οι ίδιες το σώμα τους συσπώντας το μέρος του που μοιάζει με καμπάνα. Αυτή η ικανότητα τους επιτρέπει να αποφεύγουν αρκετούς κινδύνους αλλά και να κυνηγούν πιο αποτελεσματικά.

Παρά την «αθώα» εμφάνισή τους και τον γαλήνιο τρόπο που μοιάζουν να «αιωρούνται» στον βυθό, πρόκειται για ικανότατους θηρευτές που χρησιμοποιούν τα κνιδοκύτταρα στα πλοκάμια τους για να παραλύουν τη λεία τους.

2. Αστερίες

Οι αστερίες, όπως όλα τα εχινόδερμα, διαθέτουν ένα «αποκεντρωμένο» νευρικό πλέγμα που αποτελείται από έναν κλοιό γύρω από τον οισοφάγο και βραχιόνιους κλάδους με αισθητήρια όργανα. Αυτό το σύστημα τους επιτρέπει να κινούνται, να αντιδρούν στο άγγιγμα και ακόμα και να αναπλάθουν χαμένα μέλη, εάν κοπούν.

Στο άκρο του κάθε βραχίονα τους υπάρχει ένα μικροσκοπικό «μάτι», με το οποίο μπορούν να διακρίνουν αν περιβάλλονται από φως ή σκοτάδι. Η κίνησή τους γίνεται μέσω των μικροσκοπικών ποδιών-σωλήνων που βρίσκονται στο σώμα τους και γαντζώνονται σε επιφάνειες σαν βεντούζες.

Τα πλάσματα αυτά τρέφονται συνήθως με δίθυρα ζώα, όπως μύδια, αχιβάδες και στρείδια και συχνά κυνηγούν λεία πολύ μεγαλύτερη από το στόμα τους, αφού έχουν την ικανότητα να «χωνεύουν» εξωτερικά την τροφή τους. Αυτό σημαίνει ότι το ένα τους στομάχι, που μοιάζει με σάκο, μπορεί να «γυρίσει» και να βγει έξω από το σώμα τους για να βυθιστεί μέσα στο κέλυφος των διθύρων. Αφού επιστρέψει στο σώμα, μεταφέρει τη μισοχωνεμένη τροφή στο άλλο στομάχι και η πέψη ολοκληρώνεται στο έντερο.

3. Πορτογαλικές καραβέλες

Με το εντυπωσιακό της όνομα και την κάπως… τρομακτική της φήμη, η πορτογαλική καραβέλα είναι από τα πιο εντυπωσιακά υδρόζωα που μπορεί να συναντήσει κανείς στον ωκεανό. Εκ πρώτης όψεως μοιάζει με μέδουσα, όμως στην πραγματικότητα είναι σιφωνοφόρο. Αυτό σημαίνει πως, αν και μιλάμε γι’ αυτήν στον ενικό, πρόκειται για αποικιακό οργανισμό, που αποτελείται από πολλές μικρότερες μονάδες, τα αποκαλούμενα ζωοειδή.

Αυτά τα ζωοειδή είναι γενετικά πανομοιότυπα μεταξύ τους, αφού προήλθαν το ίδιο γονιμοποιημένο αβγό, όμως εκπληρώνουν διαφορετικές λειτουργίες, όπως η σίτιση και η αναπαραγωγή. Παραμένουν συνδεδεμένα σε όλη τους τη ζωή και λειτουργούν σαν ένα σώμα, που μπορεί να μην έχει εγκέφαλο αλλά είναι εξπέρ στη συνεργασία!

Το γεγονός ότι η πορτογαλική καραβέλα πήρε το όνομά της από ένα πολεμικό πλοίο δεν είναι τυχαίο, αφού έχει την ικανότητα να ταξιδεύει χιλιάδες μίλια στο νερό, χρησιμοποιώντας μέρος του πλωτήρα της ως πανί και σέρνοντας πίσω μακριά πλοκάμια που μπορούν να τσιμπήσουν και να σκοτώσουν ψάρια. H παρουσία της σε παραλίες όπου συχνάζουν άνθρωποι προκαλεί αμέσως συναγερμό, αφού το τσίμπημά της είναι εξαιρετικά επώδυνο και μπορεί, σε σπάνιες περιπτώσεις, να προκαλέσει ακόμα και θάνατο.

4. Αχινοί

Όπως και τα «ξαδέλφια» τους οι αστερίες, οι αχινοί διαθέτουν ένα σχετικά απλό νευρικό σύστημα, ωστόσο χρησιμοποιούν εντυπωσιακούς μηχανισμούς επιβίωσης.

Μελέτες έχουν δείξει ότι αυτά τα μικρά αγκαθωτά πλάσματα είναι εξαιρετικά ανθεκτικά απέναντι στις μεταβαλλόμενες συνθήκες στους ωκεανούς που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή, ενώ μπορούν και να «μεταβιβάσουν» στους απογόνους τους κάποιους μηχανισμούς προστασίας από την άνοδο της θερμοκρασίας των υδάτων.

Άλλες συμπεριφορές αυτών των πλασμάτων αποτελούν μέχρι σήμερα «μυστήριο» για τους ερευνητές. Για παράδειγμα, ο πράσινος αχινός (Lytechinus variegatus) είναι γνωστός για τη συνήθειά του να μαζεύει διάφορα αντικείμενα από τον βυθό – κοχύλια, πέτρες, ακόμα και κομμάτια πλαστικού – και να τα χρησιμοποιεί ως κάλυμμα. Ο ακριβής σκοπός αυτής της συμπεριφοράς παραμένει άγνωστος, ωστόσο διάφορες θεωρίες τη συνδέουν με την άμυνα απέναντι σε θηρευτές, την προστασία από την υπεριώδη ακτινοβολία ή και την αντίσταση σε δυνατά ρεύματα και κύματα.

5. Κοράλια

Για αρκετούς αιώνες, η φύση αυτών των παράξενων οργανισμών, που μοιάζουν με μικρά ανθισμένα δέντρα κολλημένα πάνω σε βράχους στον βυθό της θάλασσας, αποτελούσε αντικείμενο διαμάχης μεταξύ των φυσιοδιφών.

Σήμερα γνωρίζουμε πως τα κοράλλια είναι θαλάσσια ασπόνδυλα και ανήκουν στην ομοταξία των ανθόζωων, που περιλαμβάνει και τις θαλάσσιες ανεμώνες. Ζουν σε συμπαγείς αποικίες πολλών πανομοιότυπων ξεχωριστών πολυπόδων και το ανθρακικό ασβέστιο που παράγουν ορισμένα είδη για την προστασία του σώματός τους είναι το δομικό υλικό που σχηματίζει τους πολύτιμους κοραλλιογενείς υφάλους.

Συχνά αποκαλούμενοι «τροπικά δάση της θάλασσας» οι κοραλλιογενείς ύφαλοι αποτελούν μερικά από τα πιο πλούσια οικοσυστήματα του πλανήτη. Αν και καταλαμβάνουν λιγότερο από το 1% του πυθμένα των θαλασσών, παρέχουν σπίτι για το 25% όλων των θαλασσίων ειδών, ενώ συμβάλλουν καίρια και στην προστασία των ακτών από τη διάβρωση.

Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια, πολλοί κοραλλιογενείς ύφαλοι βρίσκονται σε κίνδυνο εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και της ανθρώπινης δραστηριότητας. Το γεγονός ότι τα μεγαλειώδη δημιουργήματα μικροσκοπικών οργανισμών χωρίς εγκέφαλο απειλούνται από ένα είδος που συχνά καυχιέται για το μυαλό του, αποτελεί σίγουρα «τροφή για σκέψη» και αιτία προβληματισμού.

Με πληροφορίες από Times of India, Discover Wildlife