Με το χαρακτηριστικό μακρύ τους ράμφος, τα κοκκινωπά πόδια τους και τη φασαριόζικη παρουσία τους, οι ευρασιατικοί στρειδοφάγοι είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα παρυδάτια πτηνά.

Τα ασπρόμαυρα πουλιά με τις παιχνιδιάρικες πινελιές χρώματος απαντώνται σε πολλές χώρες του Παλαιού Κόσμου, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, και είναι διάσημα – όπως μαρτυρά το όνομά τους – για την επιδεξιότητα με την οποία ανοίγουν τα όστρακα, τα οποία αποτελούν σημαντικό μέρος της διατροφής τους.

Σύμφωνα με τους ορνιθολόγους, ο μέσος όρος ζωής των στρειδοφάγων (επιστημονική ονομασία Haematopus ostralegus) κυμαίνεται γύρω στα 12 χρόνια. Ωστόσο μια αναπάντεχη είδηση έκανε πριν από μερικές μέρες τον γύρο του διαδικτύου: μέσα σε διάστημα λίγων εβδομάδων εντοπίστηκαν στη Βρετανία δύο πτηνά του συγκεκριμένου είδους που έχουν ξεπεράσει κατά περίπου 3 δεκαετίες το προσδόκιμο ζωής τους!

Το ρεκόρ που «έσπασε» δύο φορές

Όλα ξεκίνησαν τον περασμένο Φεβρουάριο, όταν μια ομάδα καταγραφής πτηνών της οργάνωσης Wash Wader Research Group (WWRG) εντόπισε έναν στρειδοφάγο στο φυσικό καταφύγιο Snettisham στο Νόρφολκ, το «δαχτυλίδι» του οποίου υποδείκνυε ότι ήταν περίπου 41 ετών και οχτώ μηνών. Η δακτυλίωση πτηνών (δηλαδή η τοποθέτηση στο πόδι ενός ελαφρού δαχτυλιδιού που φέρει κωδικό ταυτότητας) χρησιμοποιείται εδώ και πάνω από 100 χρόνια ως χρήσιμο ερευνητικό εργαλείο, που βοηθά στη συλλογή πληροφοριών για τις μεταναστεύσεις, τη διάρκεια ζωής και άλλες συνήθειες των άγριων πουλιών.

Ο ενθουσιασμός των επιστημόνων ήταν μεγάλος, αφού επρόκειτο για τον μεγαλύτερο σε ηλικία στρειδοφάγο που έχει καταγραφεί ποτέ στη χώρα. Ωστόσο το ρεκόρ του δεν έμελλε να κρατήσει πολύ. Μερικές εβδομάδες αργότερα η ίδια ομάδα ανακάλυψε ένα ακόμα γηραιότερο στρειδοφάγο στο Wash Estuary, μια προστατευόμενη περιοχή στο Λίνκολνσαϊρ. Το εν λόγω πτηνό ήταν 43 ετών και έδειχνε να βρίσκεται – όπως και το προηγούμενο – σε αρκετά καλή κατάσταση, παρά τα προχωρημένα χρόνια του.

Η σημασία της ανακάλυψης

Η ηλικία των δύο πουλιών επαληθεύτηκε από το British Trust for Ornithology (BTO), στο οποίο υπάγεται η οργάνωση WWRG. Μέλη της ομάδας που εντόπισε τα δύο πτηνά «μαθουσάλες» μίλησαν για την ευχάριστη έκπληξη που βίωσαν. «Ήταν φανταστικό για εμάς να βρούμε τον πρώτο στρειδοφάγο και να επαληθεύσουμε ότι ήταν ο γηραιότερος στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά πραγματικά μείναμε με ανοικτό το στόμα όταν το ίδιο πράγμα συνέβη ξανά μέσα σε τόσο μικρό διάστημα. Όλα αυτά δείχνουν πόσο πολύτιμος είναι για τα εν λόγω πουλιά ο τεράστιος παράκτιος υγροβιότοπος της περιοχής», δήλωσε η Jacquie Clark που συμμετείχε στο πρότζεκτ.

Σύμφωνα με την Δρ. Ellie Leach, επικεφαλής του προγράμματος δακτυλίωσης πτηνών του BTO, o μέσος στρειδοφάγος ζει περίπου 12 χρόνια, ωστόσο στο παρελθόν έχουν καταγραφεί στους βρετανικούς υγρότοπους αρκετά πτηνά ηλικίας 20 και 30 ετών. «Με το πέρασμα του χρόνου, διαπιστώνουμε ότι το ρεκόρ μακροζωίας των στρειδοφάγων επεκτείνεται… κι αυτό δείχνει πόσο σημαντικό είναι να προστατεύουμε αυτές τις περιοχές» σημειώνει ο Jim Scott, διευθυντής του καταφυγίου του Snettisham.

Ενδιαφέροντα facts για τους στρειδοφάγους

– Ο στρειδοφάγος έχει ισχυρή παρουσία σε πολλές χώρες της Ευρασίας και της Αφρικής, ωστόσο απολαμβάνει ιδιαίτερα υψηλό status στις Φερόες. Στο νησιωτικό σύμπλεγμα, τιμάται ως το εθνικό πτηνό και η ετήσια άφιξή του από τις περιοχές διαχείμασης γιορτάζεται στις 12 Μαρτίου ως η αρχή της άνοιξης. Επιπλέον, θεωρείται από πολλούς κατοίκους των νήσων ως σύμβολο της ανεξαρτησίας τους, κυρίως επειδή εξυμνήθηκε σε ποιήματα από τον εθνικό ήρωα Νόλσογιαρ Παλ.

– Η επιστημονική ονομασία του γένους, haematopus, είναι ελληνική (αίμα + πους) και συσχετίζεται με το βαθύ ροδόχρωμο χρώμα των ταρσών του πτηνού. Η λατινική ονομασία του είδους, ostralegus, προέρχεται από τις λέξεις ostreum (όστρακο) και lego (συλλέγω, μαζεύω), και προκύπτει από τις διατροφικές συνήθειές του. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου πτηνού είναι οι τεχνικές που έχει αναπτύξει για να ανοίγει τα δίθυρα μαλάκια, όπως τα μύδια. Οι στρειδοφάγοι που έχουν πιο κοντό και αμβλύ ράμφος, «σφυροκοπούν» με αυτό το όστρακο μέχρι να σπάσει. Άλλοι, με πιο μακρύ και μυτερό ράμφος, πρώτα το χτυπούν για να δημιουργηθεί τρύπα, και έπειτα εισάγουν σε αυτή τη μύτη του ράμφους τους, περιστρέφοντας το κεφάλι για να ανοίξουν το κέλυφος. Εκτός από όστρακα, οι στρειδοφάγοι καταναλώνουν επίσης σκουλήκια αλλά και προνύμφες εντόμων, ιδίως αν ζουν στην ενδοχώρα.

– Σχεδόν όλα τα είδη στρειδοφάγων είναι μονογαμικά, αν και υπάρχουν αναφορές για πολυγαμία σε ευρασιατικούς πληθυσμούς. Στα υποείδη που έχουν μελετηθεί παρατηρείται βαθιά πίστη τόσο στο ταίρι όσο και στον τόπο αναπαραγωγής, και υπάρχει μια καταγραφή ζευγαριού που υπερασπιζόταν την ίδια περιοχή για 20 ολόκληρα χρόνια.

– Στην Ελλάδα ο στρειδοφάγος απαντάται σε μικρό βαθμό ως μόνιμο επιδημητικό πτηνό, που φωλιάζει σε βόρειες και κεντρικές περιοχές, και συχνότερα ως διαχειμάζων επισκέπτης σε όλα τα παράκτια. Γνωστό και με τα παρατσούκλια «θαλασσομπεκάτσα», «στρειδάς» και «παρδάλα», εμφανίζεται κυρίως σε μικρούς πληθυσμούς και θεωρείται δείκτης για την υγεία των παράκτιων οικοσυστημάτων. Δυστυχώς στη χώρα μας δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για το συγκεκριμένο είδος, γι’ αυτό και κατατάσσεται στο «Κόκκινο Βιβλίο» με τα απειλούμενα ζώα στην κατηγορία «Ανεπαρκώς Γνωστά».

Ο «μοναχικός στρειδοφάγος» του Βέγγου

Η παρουσία των στρειδοφάγων στο Δέλτα του Έβρου αποτυπώνεται σε μια ιδιαίτερα συγκινητική σκηνή του ελληνικού κινηματογράφου. Στη σπονδυλωτή ταινία «Όλα είναι δρόμος» (1998) του Παντελή Βούλγαρη συναντάμε την ιστορία του Αντώνη, ενός θηροφύλακα στο Δέλτα του Έβρου, τον οποίο ερμηνεύει αριστοτεχνικά ο Θανάσης Βέγγος. Πρώην κυνηγός στα νιάτα του, ο ηλικιωμένος άνδρας – που πλέον έχει αφιερώσει τη ζωή του στην προστασία των άγριων πουλιών της περιοχής – περιγράφει με δάκρυα στα μάτια τη στιγμή που συνειδητοποίησε τον ολέθριο αντίκτυπο των πράξεών του.

Αντί επιλόγου, παραθέτουμε τον συγκλονιστικό μονόλογο του θηροφύλακα που στέλνει το δικό του μήνυμα για την ανάγκη προστασίας αυτού του όμορφου πτηνού.

«Κυνήγησα πολύ όταν ήμουν παλικαράκι, με σφεντόνα, ξόβεργες, ύστερα με δίκαννο. Το ‘κλεβα του θείου μου. Μία Δευτέρα σημάδεψα έναν μοναχικό στρειδοφάγο, στεκότανε δύο μέρες ακίνητος, λέω έχει χάσει το ζευγάρι του. Αυτοί μια ζωή πηγαίνουν μαζί… Όταν έπεσε, είδα κρυμμένο το δεύτερο, όρμησε κατά πάνω μου, φωνή σπαρακτική… Πήρα το σκοτωμένο πουλί, καβάλησα το ποδήλατο μου και έφυγα βολίδα… Στα πέντε χιλιόμετρα που τελειώνει ο χωματόδρομος σταμάτησα. Από πάνω μου, ο ζωντανός στρειδοφάγος συνέχιζε να με κυνηγά. Του ‘ριξα για να μη βασανίζεται που έχασε το ταίρι του. Ύστερα πέταξα σφαίρες και δίκαννο…»