Οι άνθρωποι λένε ψέματα όταν δεν θέλουν να πληγώσουν ο ένας τον άλλο, από ευγένεια, αλλά πάνω απ’ όλα για να κερδίσουν κάτι. Τι γίνεται όμως με το ζωικό βασίλειο; Ξέρουν τα ζώα τι είναι ψέμα;

Σύμφωνα με τους επιστήμονες οι άνθρωποι ψεύδονται κατά μέσο όρο δύο φορές την ημέρα. Τα παιδιά αρχίζουν να λένε ψέματα ήδη από την ηλικία των τεσσάρων ή πέντε ετών. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι καλοί ψεύτες διαθέτουν κοινωνικές δεξιότητες υψηλότερες από τον μέσο όρο, επικοινωνούν αποτελεσματικά και μπορούν να σκέφτονται πολύπλοκα. Έχουν επίσης μεγάλη ενσυναίσθηση.

Τι γίνεται όμως με τα ζώα; Μπορούν να ”πουν ψέματα”; Μπορούν να μας εξαπατήσουν; Και αν ναι, με ποιον τρόπο;

Τι είναι το ψέμα

Η επιστήμονας Saskia Schneider, η οποία έχει διδακτορικό στη βιολογία, έχοντας επικεντρωθεί κατά τη διάρκεια των σπουδών της στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο του Βερολίνου στη ζωολογία και τη συμπεριφορά των ζώων, αναφέρει στο PETBOOK: ”Αρχικά θα πρέπει να δούμε τι ακριβώς είναι το ψέμα. Οι φιλόσοφοι και οι θεολόγοι συνήθως ορίζουν το ψέμα, την απάτη, ως ένα ”μήνυμα” που έχει ως στόχο να παραπλανήσει. Η πρόθεση παίζει σημαντικό ρόλο εδώ. Όταν οι άνθρωποι λένε ψέματα, συνήθως το κάνουν με πρόθεση, έχοντας πλήρη επίγνωση ότι μεταδίδουν ψευδή πληροφορία μέσω της γλώσσας ή των πράξεών τους.

Η εξαπάτηση συμβαίνει και στα ζώα. Ωστόσο, οι βιολόγοι κάνουν διάκριση μεταξύ της λεγόμενης λειτουργικής και της σκόπιμης εξαπάτησης. Η λειτουργική εξαπάτηση συμβαίνει, για παράδειγμα, όταν μια μύγα ”προσποιείται” ότι είναι σφήκα λόγω του χρώματός της για να αποτρέψει τους θηρευτές να της επιτεθούν. Πολλές μύγες έχουν εξελιχθεί ώστε να έχουν παρόμοια σχέδια με κίτρινες και μαύρες λωρίδες, όπως οι σφήκες, και μπορούν να μιμούνται συμπεριφορές σαν αυτές των σφηκών, όπως τον τρόπο να κινούν τα πόδια τους για να μοιάζουν με κεραίες. Αυτή, όπως αναφέραμε, είναι μια στρατηγική επιβίωσης, καθώς η μύγα έτσι κάνει τους πιθανούς θηρευτές να νομίζουν ότι είναι σφήκα και να απομακρύνονται από την προσπάθεια να την τσιμπήσουν ή να τη δαγκώσουν.

Στην πραγματικότητα η μύγα αυτή είναι εντελώς ακίνδυνη καθώς δεν το κάνει αυτό συνειδητά. Και φυσικά δεν γνωρίζει ότι μοιάζει με σφήκα. Το χρώμα της εξελίχθηκε με την πάροδο του χρόνου, καθώς της έδινε πλεονέκτημα επιβίωσης.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι τα πουλιά που φτιάχνουν τις φωλιές τους στο έδαφος και προσποιούνται ότι είναι τραυματισμένα για να παραπλανήσουν έναν θηρευτή και να τον απομακρύνουν από τη φωλιά ή τα μικρά τους. Άλλα βγάζουν ψεύτικες κραυγές για να παραπλανήσουν πουλιά άλλων ειδών και να τα απομακρύνουν. Με αυτόν τον τρόπο αυξάνουν τις πιθανότητές τους να βρουν τροφή.

Καταλαβαίνουν όμως πραγματικά τα ζώα τις συνέπειες των πράξεών τους; Στην πραγματικότητα, η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν είναι εύκολη. Παρ’ όλα αυτά, ορισμένες παρατηρήσεις στο ζωικό βασίλειο έχουν οδηγήσει τους ερευνητές να πιστεύουν με αρκετή βεβαιότητα ότι τέτοιες συμπεριφορές αποτελούν παραπλανητική επικοινωνία ή, με άλλα λόγια, σκόπιμη εξαπάτηση.

Μπορούν τα σκυλιά ή οι γάτες να παραπλανούν;

Για τους σκύλους τουλάχιστον, η επιστήμη έχει αποδείξει ότι, ναι, εξαπατούν σκόπιμα άλλα ζώα ή ακόμα και ανθρώπους όταν θέλουν κάτι.

”Σε μια μελέτη, που διεξήχθη από ερευνητές του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Animal Cognition», ο στόχος ήταν να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αν τα σκυλιά δίνουν σκόπιμα ψευδείς πληροφορίες στους ανθρώπους. Στο πείραμα που έγινε πήραν μέρος δύο σκύλοι και δύο άνθρωποι. Ο ένας από τους ανθρώπους συνεργάστηκε και μοιράστηκε λιχουδιές με τους σκύλους. Ο άλλος άνθρωπος έδειξε τις λιχουδιές στα σκυλιά, αλλά τις κράτησε για τον εαυτό του, συμπεριφερόμενος σαν ”ανταγωνιστής”, θα πει η Schneider αναφερόμενη στο πείραμα.

Τι συνέβη αναλυτικά: Ζητήθηκε από τα ζώα να οδηγήσουν τους δύο ανθρώπους σε ένα από τρία κουτιά που τοποθετήθηκαν στο δωμάτιο. Το ένα ήταν άδειο, το δεύτερο περιείχε ένα μπισκότο για σκύλους και το τρίτο λαχταριστά λουκάνικα που ξετρελαίνουν τους σκύλους. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι υπήρχαν περισσότερες πιθανότητες οι σκύλοι να οδηγήσουν τον συνεργάσιμο άνθρωπο στο κουτί με τα λουκάνικα. Για τον απλό λόγο ότι θα τους έδινε τα λουκάνικα. Αντίθετα, τον άλλον άνθρωπο , τον ”ανταγωνιστή”, τον οδηγούσαν σκόπιμα μακριά από αυτό το κουτί με τα λουκάνικα, προς κάποιο από τα άλλα δύο κουτιά, ώστε να μην τους πάρει τα λουκάνικα. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα σκυλιά έδιναν σκόπιμα ψευδείς πληροφορίες και απέκρυπταν άλλες.
Οι συγγραφείς της έρευνας αναφέρουν στο συμπέρασμα της μελέτης ότι τα αποτελέσματα δείχνουν πως τα σκυλιά διακρίνουν μεταξύ συνεργάσιμου και ανταγωνιστικού ατόμου και είναι ικανά να χρησιμοποιήσουν τακτική παραπλάνησης.

Οι σκύλοι μάς ξέρουν καλά

Οι σκύλοι διακρίνουν με ακρίβεια τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται οι άνθρωποι – αν είναι συνεργάσιμοι ή αν τους είναι χρήσιμοι ή όχι – και αντιδρούν ανάλογα. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο επικοινωνούν, αλλά και παίρνουν σκόπιμες αποφάσεις για το πώς θα συμπεριφερθούν σε έναν άνθρωπο αλλά και σε έναν άλλο σκύλο..

Και οι γάτες; Παρόμοιες μελέτες δεν έχουν ακόμη γίνει για τις γάτες. Ωστόσο, πολλοί κηδεμόνες γατών είναι βέβαιοι ότι τα ζώα τους μπορούν να τους εξαπατήσουν σκόπιμα. Όμως, εδώ χρειάζεται προσοχή, γιατί εμείς οι άνθρωποι τείνουμε να ερμηνεύουμε συμπεριφορές των κατοικίδιων μας με τρόπους που μπορεί να έχουν εντελώς διαφορετικά αίτια.

Ο τρόπος που οι σκύλοι ”λένε” ψέματα

Η Schneider αναφέρει: ”Οι τετράποδοι φίλοι μας προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους με εκπληκτικά στοχευμένο τρόπο. Αποκαλύπτουν κρυμμένα πράγματα, ειδικά όταν οι άνθρωποι δεν τα γνωρίζουν, και ακόμη, όπως αναφέραμε, και σκόπιμα παραπλανούν τους λιγότερο συνεργάσιμους ανθρώπους. Αυτό φυσικά δεν γίνεται λεκτικά. Εμείς το κάνουμε λεκτικά. Τα σκυλιά, όταν θέλουν ”να πουν ψέματα” χειραγωγούν και εξαπατούν μέσω της γλώσσας του σώματος, κάτι που είναι απολύτως λογικό.

Τα ”πονηρά” σκυλιά μάς μαθαίνουν πολλά

Αυτό λοιπόν που μαθαίνουμε είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Οι σκύλοι έχουν την ικανότητα για σκόπιμη εξαπάτηση, η οποία είναι αξιοσημείωτη. Ένα τέτοιο είδος συμπεριφοράς έχει καταγραφεί σχεδόν αποκλειστικά στα πρωτεύοντα. Τα σκυλιά φαίνεται να ”σκέφτονται” και να ”εξαπατούν” περισσότερο από όσο πιστεύουν πολλοί. Και δεν λαμβάνουν υπόψη μόνο τη συμπεριφορά μας, αλλά πιθανώς και τις προθέσεις μας.

Με αυτές τις συμπεριφορές οι κηδεμόνες σκύλων μαθαίνουν ότι οι τετράποδοι φίλοι τους μπορεί να τους καταλαβαίνουν περισσότερο από όσο νομίζουν. Και χρησιμοποιούν αυτή τη γνώση για να πορεύονται στη ζωή τους μαζί μας λίγο πιο αποτελεσματικά. Καλό δεν είναι αυτό;

Τέλος τα συμπεράσματα των ερευνών μάς δίνουν πολύ χρήσιμες πληροφορίες για το πόσο πολύπλοκη είναι στην πραγματικότητα η συμπεριφορά των σκύλων. Τα σκυλιά όχι μόνο επικοινωνούν, αλλά αποφασίζουν και τον τρόπο επικοινωνίας μαζί μας. Δεν αποκαλύπτουν μόνο ”κρυμμένα μυστικά”, όπως αναφέραμε, αλλά μερικές φορές μας οδηγούν και σκόπιμα σε λάθος δρόμο. Αυτό υποδεικνύει εντυπωσιακή γνωστική ευελιξία και ίσως ακόμη και μια αρχική κατανόηση της σκέψης των άλλων. Αυτό ακριβώς είναι που κάνει τη σχέση μας μαζί τους τόσο ξεχωριστή.