Ας το παραδεχτούμε, η εικόνα που έχουν οι περισσότεροι άνθρωποι για τους γύπες δεν είναι καθόλου κολακευτική. Αυτά τα παρεξηγημένα πτηνά, που τρέφονται κυρίως με νεκρά ζώα, αντιμετωπίζονται συχνά με απέχθεια ή φόβο και συνοδεύονται από μύθους που τα αδικούν.

Η απεικόνισή τους στον κινηματογράφο και την ποπ κουλτούρα έχει ενισχύσει τις προκαταλήψεις εις βάρος τους. Σε πολλές ταινίες εμφανίζονται ως σύμβολα θανάτου ή παρακμής. Σε κινούμενα σχέδια «δανείζουν» τη μορφή τους σε ύπουλους χαρακτήρες. Ακόμα και το όνομά τους έχει συνδεθεί σε πολλές γλώσσες – συμπεριλαμβανομένης και της ελληνικής – με αρνητικές ανθρώπινες συμπεριφορές.

Όλες αυτές οι παραπλανητικές απεικονίσεις, ωστόσο, παραβλέπουν βασικές αλήθειες για αυτούς τους αφανείς ήρωες της φύσης. Όπως θα δούμε παρακάτω, πίσω από την ιδιαίτερη, άγρια ομορφιά τους κρύβονται εντυπωσιακά χαρακτηριστικά και ένας πολύτιμος ρόλος στη διατήρηση της υγείας των οικοσυστημάτων.

Ακολουθούν 6 αλήθειες για αυτούς τους υποτιμημένους γίγαντες των αιθέρων, που μας βοηθούν περισσότερο απ’ όσο νομίζουμε.

1. Χωρίζονται σε δύο ομάδες που δεν έχουν και τόσο στενή συγγένεια

Στον πλανήτη μας υπάρχουν συνολικά 23 είδη γυπών, τα οποία χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τους γύπες του Νέου Κόσμου, που ζουν στη Βόρεια και Νότια Αμερική, και τους γύπες του Παλαιού Κόσμου, που βρίσκονται στην Αφρική, την Ασία και την Ευρώπη. Στην Ευρώπη (και στην Ελλάδα) απαντώνται τέσσερα είδη γυπών: ο ασπροπάρης, το όρνιο, ο μαυρόγυπας και ο γυπαετός.

Παρότι τα μέλη των δύο κατηγοριών μοιάζουν αρκετά μεταξύ τους, δεν έχουν στενή συγγένεια, αφού ανήκουν σε διαφορετικές ταξινομικές ομάδες. Οι ομοιότητες στην εμφάνιση και τη συμπεριφορά τους προέκυψαν ανεξάρτητα, μέσω συγκλίνουσας εξέλιξης.

Μια σημαντική διαφορά μεταξύ των δύο ομάδων αφορά στον τρόπο που εντοπίζουν την τροφή. Οι γύπες του Παλαιού Κόσμου βασίζονται κυρίως στην εξαιρετική τους όραση, ενώ αρκετά είδη του Νέου Κόσμου διαθέτουν οξεία όσφρηση – πράγμα σπάνιο για πτηνό – και μπορούν να μυρίσουν ένα νεκρό ζώο από απόσταση έως και δύο χιλιομέτρων.

2. Διαθέτουν εκπληκτικές προσαρμογές που ταιριάζουν στο… lifestyle τους

Οι γύπες είναι αρπακτικά πτηνά που καταναλώνουν κυρίως νεκρά ζώα σε αποσύνθεση. Κι όμως, όχι μόνο δεν αρρωσταίνουν από την ιδιαίτερη διατροφή τους, αλλά διαθέτουν εντυπωσιακές προσαρμογές που τους επιτρέπουν να την αξιοποιούν στο έπακρο.

Σε πολλά είδη, ο λαιμός είναι μακρύς και λεπτός, ώστε να φτάνει βαθιά στο εσωτερικό ενός κουφαριού. Συχνά καλύπτεται μόνο από μικρά, αραιά πούπουλα, γεγονός που επιτρέπει σε αυτά τα πτηνά να λερώνονται λιγότερο κατά το γεύμα τους. Το ράμφος των γυπών είναι μεγάλο, κυρτό και γαμψό, ένα άκρως αποτελεσματικό εργαλείο που τους διευκολύνει να σκίζουν τη σάρκα.

Το πραγματικό «υπερόπλο» τους, όμως, είναι το στομάχι τους, που είναι εξειδικευμένο να χωνεύει σάπιο κρέας εξουδετερώνοντας τοξίνες και επικίνδυνα βακτήρια. Επιπλέον, διαθέτει μεγάλη χωρητικότητα, επιτρέποντάς τους να καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες τροφής σε σύντομο χρονικό διάστημα – κάτι πολύ χρήσιμο, αφού ο ανταγωνισμός γύρω από ένα κουφάρι είναι συχνά έντονος και η ευκαιρία για φαγητό δεν διαρκεί πολύ.

3. Όταν πετούν σε κύκλους, δεν περιμένουν τη λεία τους να πεθάνει

H εικόνα των γυπών να διαγράφουν κύκλους στον ουρανό το καταμεσήμερο έχει τροφοδοτήσει πολλούς μύθους – όπως ότι έχουν «βάλει στο μάτι» ένα θήραμα και περιμένουν να πεθάνει. Ωστόσο, η συμπεριφορά αυτή συνδέεται στην πραγματικότητα με τον τρόπο που πετούν.

Ως ογκώδη και βαριά πτηνά, οι γύπες βασίζονται στα θερμά ανοδικά ρεύματα αέρα για να κερδίσουν ύψος. Οι μεγάλες φαρδιές φτερούγες τους τους επιτρέπουν να γλιστρούν σε αυτές τις στήλες αέρα – συχνά κυκλικά – χωρίς να χρειάζεται να τις κινούν. Αυτός ο τρόπος πτήσης τους επιτρέπει να μετακινούνται με τη μικρότερη δυνατή κατανάλωση ενέργειας, κάτι εξαιρετικά σημαντικό για ένα πτηνό που τρέφεται ως επί το πλείστον με κουφάρια και πρέπει να καλύπτει μεγάλες αποστάσεις για να βρει τροφή.

Τα ανοδικά ρεύματα σχηματίζονται κατά τις ζεστές ώρες της ημέρας και μόνο πάνω από χερσαίες εκτάσεις, συνεπώς οι γύπες αποφεύγουν συνήθως να πετάξουν πάνω από τη θάλασσα.

4. Το «καραφλό» look δεν είναι τυχαίο

Ένα από τα πιο γνωστά γνωρίσματα πολλών ειδών γυπών είναι το «καραφλό» κεφάλι τους. Η απουσία φτερών από το κρανίο και τον λαιμό δεν είναι μια τυχαία «αισθητική» επιλογή της φύσης, αλλά μια έξυπνη εξελικτική προσαρμογή που εξυπηρετεί πολύ πρακτικούς σκοπούς.

Χάρη στη «φαλάκρα» τους, τα είδη που βυθίζουν το κεφάλι τους μέσα σε ένα κουφάρι για να φτάσουν στα πιο θρεπτικά συστατικά αποφεύγουν να λερωθούν σε σημεία που καθαρίζονται δύσκολα. Επιπλέον, έρευνες έχουν δείξει ότι το γυμνό κεφάλι δεν βοηθά μόνο στην υγιεινή, αλλά και στη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος. Η θερμότητα που αποβάλλεται από αυτήν την περιοχή βοηθά τους γύπες να παραμένουν δροσεροί ακόμα και όταν ο υδράργυρος είναι στα ύψη.

Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι δεν είναι όλοι οι γύπες καραφλοί. Είδη που τρέφονται διαφορετικά, όπως o γυπαετός, διαθέτουν φτερά στο κεφάλι τους. Το συγκεκριμένο πτηνό μάλιστα, όταν ενηλικιώνεται, «βάφει» το φτέρωμά του βουτώντας σε λιμνούλες λάσπης ώστε να αποκτήσει το χαρακτηριστικό πορτοκαλί του χρώμα.

5. Κατείχαν εξέχουσα θέση στον αιγυπτιακό πολιτισμό

Παρά την άσχημη φήμη τους στη σύγχρονη εποχή, πολλοί αρχαίοι πολιτισμοί αντιμετώπιζαν τους γύπες με βαθύ σεβασμό. Για τους Αιγυπτίους, οι ασπροπάρηδες (επίσημη ονομασία Neophron percnopterus) ήταν ιερά πτηνά και συνδέονταν με θεότητες όπως η Ίσιδα και Μουτ.

Η αφοσίωση των θηλυκών γυπών στα μικρά τους είχε ως αποτέλεσμα να θεωρούνται σύμβολα μητρότητας και συμπόνιας. Παράλληλα, η φιγούρα τους εμφανιζόταν σε στέμματα, ναούς και επιγραφές ως έμβλημα της βασιλικής εξουσίας. Η προστασία που απολάμβαναν είχε ως αποτέλεσμα τη συχνή παρουσία τους στους δρόμους της Αρχαίας Αιγύπτου, όπου απέκτησαν το παρατσούκλι «όρνιθες των Φαραώ».

6. Μας προσφέρουν πολλά και όμως κινδυνεύουν από την ανθρώπινη δραστηριότητα

Ως «καθαριστές» της φύσης, οι γύπες απομακρύνουν γρήγορα τα νεκρά ζώα, περιορίζοντας την εξάπλωση ασθενειών και συμβάλλοντας στη διατήρηση της ισορροπίας των οικοσυστημάτων. Κι όμως, τα ίδια πτηνά βρίσκονται σε κίνδυνο, κυρίως εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η πιο σοβαρή απειλή που αντιμετωπίζουν είναι οι δηλητηριάσεις. Αυτές συμβαίνουν είτε μέσω της κατανάλωσης δολωμάτων που αφήνουν άνθρωποι για άλλα ζώα (λύκους, τσακάλια κ.λπ.), είτε μέσω κτηνιατρικών φαρμάκων που είναι τοξικά για τον οργανισμό τους.

Στη δεκαετία του 1990, η ευρεία χρήση της δικλοφενάκης στην Ινδία, το Πακιστάν και το Νεπάλ είχε καταστροφικές συνέπειες για τους γύπες. Το φάρμακο παρέμενε στους ιστούς των νεκρών ζώων και προκαλούσε τον θάνατο των όρνεων που τα κατανάλωναν. Μέσα σε περίπου δέκα χρόνια, οι πληθυσμοί ορισμένων ειδών γυπών μειώθηκαν κατά 99%, οδηγώντας κάποια από τα πιο εμβληματικά είδη της υποηπείρου στο χείλος της εξαφάνισης.

Οι επιπτώσεις ήταν ολέθριες και για το είδος μας. Χωρίς τα εξειδικευμένα «συνεργεία καθαρισμού» της φύσης, τα κουφάρια των νεκρών ζώων αφήνονταν να σαπίζουν, οδηγώντας σε «εκτίναξη» των πληθυσμών άλλων πτωματοφάγων ειδών καθώς και αδέσποτων σκύλων που μετέδιδαν ασθένειες στους ανθρώπους. Η συγκέντρωση των παθογόνων προκάλεσε υποβάθμιση της ποιότητας του νερού σε πολλές περιοχές. Ερευνητές εκτιμούν ότι η κρίση αυτή προκάλεσε δεκάδες χιλιάδες πρόσθετους θανάτους ετησίως το διάστημα 2000-2005, όταν δηλαδή ο πληθυσμός των γυπών βρισκόταν στα χαμηλότερα επίπεδα.

Με πληροφορίες από 4vultures.org, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία