Με τα ιριδίζοντα, μεταλλικά χρώματα και τα διάφανα φτερά τους, οι λιβελούλες συγκαταλέγονται στα πιο εντυπωσιακά – από άποψη εμφάνισης – φτερωτά έντομα του πλανήτη μας.

Μην αφήνετε όμως την αιθέρια ομορφιά τους να σας ξεγελάει: αυτά τα μικροσκοπικά πλάσματα διαθέτουν κρυφά χαρίσματα που τα καθιστούν δεινούς θηρευτές, ακούραστους ταξιδιώτες και διαχρονικά σύμβολα προσαρμοστικότητας.

Από τη «σούπερ όραση» και τις μοναδικές ικανότητες πτήσης τους, μέχρι τις παράξενες συνήθειες ζευγαρώματος και τις μυστηριώδεις συναθροίσεις τους, ακολουθούν μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία που μπορεί να μην γνωρίζατε για τις υπέροχες λιβελούλες.

1. Οι πρόγονοί τους είχαν πελώριες διαστάσεις

Οι λιβελούλες που γνωρίζουμε σήμερα είναι μικρές και χαριτωμένες, ωστόσο οι μακρινοί τους πρόγονοι ήταν πραγματικά πελώριοι. Οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει απολιθώματα εντόμων ηλικίας πάνω από 300 εκατομμυρίων ετών που έμοιαζαν πολύ με τις λιβελούλες, αν εξαιρέσει κανείς το μέγεθός τους. Ένα από αυτά τα εξαφανισμένα έντομα, τις λεγόμενες «γρυπόμυγες», ήταν η Meganeuropsis permiana, που είχε άνοιγμα φτερών σχεδόν 70 εκατοστά και θεωρείται το μεγαλύτερο έντομο που υπήρξε ποτέ. Ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η παρουσία υψηλών επιπέδων οξυγόνου στην ατμόσφαιρα κατά την Παλαιοζωική εποχή επέτρεπε σε αυτά τα έντομα να αναπτύσσονται σε «τερατώδη» μεγέθη.

2. Περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους κάτω από το νερό

Οι λιβελούλες περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους ως νύμφες κάτω από την επιφάνεια του νερού. Αυτό το στάδιο της ύπαρξής τους διαρκεί από 1 έως και 5 χρόνια (ανάλογα με το είδος) και στο τέλος του αναδύονται ως ενήλικα έντομα, για να ζήσουν με τη φτερωτή τους μορφή μερικές εβδομάδες το πολύ.

Οι νύμφες αυτών των εντόμων έχουν εξελιχθεί ειδικά για το υδάτινο περιβάλλον, αφού διαθέτουν βράγχια για την αναπνοή και προσαρμοσμένη κίνηση ώστε να συλλαμβάνουν τη λεία τους (άλλες προνύμφες, γυρίνους και μικρά ψάρια) με αστραπιαία ταχύτητα.

3. Διαθέτουν εξαιρετικές ικανότητες πτήσης

Οι λιβελούλες είναι εξαιρετικά ευκίνητες στον αέρα: μπορούν να πετούν προς τα πάνω και προς τα κάτω, προς τα εμπρός και προς τα πίσω, να αιωρούνται σαν ελικόπτερα και να αλλάζουν κατεύθυνση στη στιγμή. Συγκαταλέγονται επίσης στα ταχύτερα ιπτάμενα έντομα του κόσμου, με τα μεγαλύτερα είδη να φτάνουν τα 55 χιλιόμετρα την ώρα.

Οι αξιοθαύμαστες ικανότητες πτήσης τους έχουν ζωτική σημασία για την επιβίωσή τους, αφού τα έντομα αυτά τρέφονται αποκλειστικά με θηράματα που συλλαμβάνουν στον αέρα. Ευτυχώς, μια λιβελούλα μπορεί να κυνηγήσει και να τραφεί ακόμη κι αν έχει χάσει ένα ολόκληρο φτερό, όπως εξηγεί η Stacey Combes, ερευνήτρια του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, σε συνέντευξή της στους New York Times.

4. Μερικά θηλυκά παριστάνουν τα νεκρά για να αποφύγουν το ζευγάρωμα

Όταν οι λιβελούλες ζευγαρώνουν, το ζευγάρι σχηματίζει μια κυκλική δομή που είναι γνωστή ως «τροχός ζευγαρώματος» – αν και οι πιο ρομαντικές ψυχές θα χαρακτήριζαν αυτό το σχήμα «καρδιά». Για να ξεκινήσει το ζευγάρωμα, το αρσενικό συγκρατεί τον λαιμό του θηλυκού με ειδικά άγκιστρα στο πίσω μέρος του σώματός του και κατόπιν απογειώνονται μαζί. Κάποιες φορές, παραμένει κοντά στο θηλυκό για να το προστατεύσει από άλλα αρσενικά μέχρι να εναποθέσει τα αυγά του στο νερό.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τεχνικές που έχουν αναπτύξει ορισμένες θηλυκές λιβελούλες προκειμένου να αποφύγουν τις επίμονες «κρούσεις» των αρσενικών για ζευγάρωμα. Σε κάποια είδη, αν η θηλυκή λιβελούλα δεν συναινεί, μπορεί να προσποιηθεί ότι είναι νεκρή, να στριφογυρίσει το σώμα της για να απελευθερωθεί από τον επίδοξο σύντροφο ή να γραπώσει ένα κλαδί για να εμποδίσει την απογείωση, όπως αναφέρει άρθρο στο περιοδικό Science. Υπάρχουν ακόμη περιπτώσεις που το θηλυκό παίρνει τον έλεγχο της πτήσης και βουτάει το αρσενικό στο νερό, κερδίζοντας χρόνο για να αποδράσει.

5. Έχουν οπτικό πεδίο σχεδόν 360 μοιρών

Η όραση των λιβελούλων είναι αναμφίβολα ένα από τα πιο δυνατά τους σημεία. Οι δύο σύνθετοι οφθαλμοί τους, που αποτελούνται από χιλιάδες ομματίδια ο καθένας, τους εξασφαλίζουν πεδίο όρασης σχεδόν 360 μοιρών, με μόνο ένα μικρό τυφλό σημείο πίσω τους. Εκτός από αυτούς τους δύο μεγάλους οφθαλμούς, που κυριαρχούν στο κεφάλι τους, διαθέτουν 3 ακόμη απλά μάτια – άρα πέντε στο σύνολο.

Ο μικροσκοπικός εγκέφαλος αυτού του εντόμου αποκωδικοποιεί τα σήματα που δίνουν οι χιλιάδες «φακοί» των σύνθετων οφθαλμών, εντοπίζοντας την παραμικρή κίνηση γύρω του και διευκολύνοντας τον εντοπισμό της λείας. Επιπλέον, οι λιβελούλες μπορούν να επεξεργαστούν υπεριώδη ακτινοβολία και πολωμένο φως, χαρακτηριστικό που τους επιτρέπει να κυνηγούν αποτελεσματικά ακόμα και όταν ο ήλιος λάμπει έντονα.

6. Σχηματίζουν μυστηριώδη σμήνη

Κατά διαστήματα, εκατοντάδες λιβελούλες διαφορετικών ειδών συγκεντρώνονται σε σμήνη, είτε για να τραφούν είτε στο πλαίσιο μεταναστεύσεων. Η επιστήμη δεν γνωρίζει ακόμη πολλά πράγματα για αυτή τη συνήθως βραχύβια συμπεριφορά, αλλά το Dragonfly Swarm Project συλλέγει αναφορές για τα σμήνη, με στόχο την καλύτερη κατανόηση του φαινομένου.

Τον Ιούλιο του 2024, εκατομμύρια λιβελούλες συγκεντρώθηκαν σε μια παραλία στην Πολιτεία της Αμερικής Ρόουντ Άιλαντ, πιθανώς αναζητώντας έναν καλύτερο βιότοπο. Αν και η εικόνα θύμισε σε κάποιους σκηνές από την «Αποκάλυψη», άλλοι αντιμετώπισαν τη μαζική εισβολή ως μια ευκαιρία να θαυμάσουν από κοντά ένα σπάνιο και μοναδικό φαινόμενο.

7. Κατέχουν το ρεκόρ μετανάστευσης στα έντομα

Παρά το μικρό της μέγεθος, μόλις 5 εκατοστά, η λιβελούλα Pantala flavescens διανύει εντυπωσιακά μεγάλες αποστάσεις. Το συγκεκριμένο είδος πραγματοποιεί τη μεγαλύτερη μετανάστευση που έχει καταγραφεί ποτέ σε έντομο, ταξιδεύοντας κάθε Οκτώβριο από την Ινδία στην Αφρική μέσω των Μαλδίβων στον Ινδικό Ωκεανό.

Αυτό το εξαιρετικό επίτευγμα προβληματίζει τους βιολόγους, οι οποίοι αναρωτιούνται πώς ένα τόσο μικρό πλάσμα μπορεί να καλύπτει τέτοια απόσταση. Κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί πολλά σενάρια για τον ρόλο του ανέμου, της βροχής και του κύκλου ζωής τους. Ωστόσο, λόγω της έλλειψης αισθητήρων αρκετά μικρών για να παρακολουθήσουν την πτήση εντόμων σε τέτοιες αποστάσεις, κανείς δεν έχει καταφέρει να εξηγήσει με βεβαιότητα πώς η συγκεκριμένη λιβελούλα πραγματοποιεί αυτό το εντυπωσιακό ταξίδι.

8. Είναι σύμβολα της αναγέννησης στην ιαπωνική κουλτούρα

Στον ιαπωνικό πολιτισμό, οι λιβελούλες συμβολίζουν την αναγέννηση, την ψυχική δύναμη και την ευτυχία. Έχουν ισχυρή παρουσία στην τέχνη και τη λογοτεχνία, ιδίως την ποίηση χαϊκού, όπου συνδέονται συχνά με την έλευση του φθινοπώρου.

Στην Ευρώπη, αντίθετα, υπάρχουν αρκετές παραδόσεις που τους αποδίδουν σκοτεινές διαστάσεις, κυρίως λόγω του διαδεδομένου μύθου ότι δαγκώνουν ή τσιμπάνε ανθρώπους. Ορισμένα παρατσούκλια τους στην αγγλική γλώσσα, όπως «devil’s darning needle» («βελόνα του διαβόλου») και «ear cutter» («κόφτης αυτιών») αντανακλούν αυτές τις λανθασμένες πεποιθήσεις του παρελθόντος. Στη Σουηδία, η λαϊκή παράδοση θέλει τον διάβολο να χρησιμοποιεί τις λιβελούλες για να ζυγίζει τις ψυχές των ανθρώπων. Στην Πορτογαλία αυτά τα έντομα αποκαλούνται μερικές φορές tira-olhos («άρπαγες ματιών») ενώ άλλα προσωνύμιά τους τα συνδέουν με φίδια, όπως το ουαλικό «gwas-y-neidr», που σημαίνει «υπηρέτες της οχιάς».

Με πληροφορίες από Smithsonian magazine, a-z-animals.com