Όταν ακούμε τον όρο «alpha wolf», στο μυαλό πολλών από εμάς έρχονται εικόνες από άγριες μάχες με κοφτερά δόντια και απειλητικά γρυλίσματα.

Η ιδέα ενός πανίσχυρου αρσενικού που κυβερνά την αγέλη του ως «δικτάτορας», εξολοθρεύοντας τους ανταγωνιστές, έχει εμπνεύσει βιβλία, ταινίες και ακόμα και θεωρίες… ανθρώπινης συμπεριφοράς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ευρεία (και αμφιλεγόμενη) χρήση του όρου «alpha male» για να περιγράψει άνδρες με δυναμισμό και ηγετική προσωπικότητα, που υποτίθεται πως υπερτερούν των υπολοίπων – beta – αρσενικών.

Για δεκαετίες, ο «άλφα λύκος» υπήρξε σύμβολο δύναμης, κυριαρχίας και ηγεσίας. Μόνο που η πραγματικότητα των λύκων είναι αρκετά διαφορετική, όπως αποκαλύπτουν άνθρωποι που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στη μελέτη αυτών των υπέροχων πλασμάτων.

Σε πρόσφατη συνέντευξη που παραχώρησε στον ιστότοπο A-Z Animals ο ειδικός στους λύκους Oliver Starr μίλησε για τον μύθο των «αρσενικών άλφα» στις αγέλες, εξηγώντας πώς αντανακλά παρωχημένες επιστημονικές αντιλήψεις που βασίστηκαν κυρίως στην παρατήρηση ζώων σε αιχμαλωσία. Σύμφωνα με τον Starr, μια αγέλη λύκων στη φύση είναι ουσιαστικά μια οικογένεια, παρόμοια με εκείνες που σχηματίζουν οι άνθρωποι. Οι «αρχηγοί» είναι συνήθως οι γονείς, δηλαδή το αναπαραγωγικό ζευγάρι, και όλα τα μέλη συνδέονται μεταξύ τους με δεσμούς αίματος.

«Σήμερα γνωρίζουμε ότι στη φύση οι λεγόμενοι “άλφα λύκοι” φροντίζουν με γενναιοδωρία τα μέλη της ομάδας τους, αφού κατανοούν ότι η συνολική ισχύς της είναι καθοριστική για την επιβίωσή τους. Είναι αφοσιωμένοι στην οικογένεια, νοιάζονται για τα μικρά τους όπως οι άνθρωποι», εξηγεί στη συνέντευξή του ο ακτιβιστής και συγγραφέας. Για τους παραπάνω λόγους, ο ίδιος προτιμά να χρησιμοποιεί τον όρο «οικογενειακή ομάδα» αντί για «αγέλη», αφού αποτυπώνει καλύτερα την πραγματική φύση των δεσμών που κρατούν τους λύκους ενωμένους.

«Οι βίαιες συγκρούσεις μεταξύ λύκων δεν προκύπτουν μέσα στους κόλπους μιας οικογενειακής ομάδας – αυτό συμβαίνει πολύ σπάνια. Πρόκειται για εδαφικές διαμάχες μεταξύ οικογενειών, προκειμένου να εξασφαλίσουν καλύτερες ευκαιρίες για κυνήγι», σημειώνει ο Starr. Όπως τονίζει, οι λύκοι μοιάζουν εκπληκτικά με τους ανθρώπους όσον αφορά την κοινωνική τους συμπεριφορά – φροντίζουν ο ένας τον άλλον, συνεργάζονται, επικοινωνούν με «γλώσσα του σώματος» και ήχους, και μαθαίνουν μέσα από την οικογένεια. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που οι σκύλοι, οι άμεσοι απόγονοί τους, κατάφεραν να συνυπάρξουν τόσο αρμονικά με τον άνθρωπο.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Oliver “the wolf guy” Starr (@ostarr)

Η προέλευση του μύθου του «λύκου άλφα»

Σύμφωνα με το Enviroliteracy.org, η παρεξήγηση γύρω από την έννοια του «λύκου άλφα» έχει τις ρίζες της στις παρατηρήσεις που έκανε τη δεκαετία του 1940 ο ειδικός στη συμπεριφορά των ζώων Rudolph Schenkel. Ο Schenkel μελέτησε λύκους που ζούσαν σε αιχμαλωσία, σε συνθήκες τεχνητές και αφύσικες, όπως π.χ. σε περιορισμένους χώρους όπου αναγκάζονταν να συμβιώσουν με άτομα που δεν ανήκαν στην ίδια οικογένεια. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, οι λύκοι παρουσίαζαν έντονη επιθετικότητα, καθώς ανταγωνίζονταν για πόρους και για κυριαρχία. Ο Schenkel ερμήνευσε αυτή τη συμπεριφορά ως αντιπροσωπευτική της ζωής των λύκων στη φύση.

Η λανθασμένη αυτή ερμηνεία οδήγησε στη διαμόρφωση του λεγόμενου «μοντέλου ιεραρχίας κυριαρχίας», σύμφωνα με το οποίο οι λύκοι μάχονται διαρκώς για την άνοδο στην κοινωνική πυραμίδα, με τον ισχυρότερο και πιο επιθετικό να καταλαμβάνει τη θέση του «άλφα». Το μοντέλο αυτό επεκτάθηκε σύντομα και σε άλλα είδη ζώων και έγινε σταδιακά κομμάτι της pop κουλτούρας, επηρεάζοντας όχι μόνο την εικόνα που έχουμε για τους λύκους, αλλά και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τις ανθρώπινες σχέσεις.

Η «στροφή» της επιστημονικής κοινότητας

Στο βιβλίο που έγραψε το 1970 «The Wolf: Ecology and Behavior of an Endangered Species» ο βιολόγος David Mech, ένας από τους κορυφαίους ειδικούς στους λύκους παγκοσμίως, χρησιμοποίησε τον όρο «άλφα» για να περιγράψει τον κυρίαρχο, πιο επιθετικό λύκο της αγέλης. Ωστόσο, μετά από δεκαετίες μελετών αυτών των πλασμάτων στη φύση, ο Mech συνειδητοποίησε το λάθος του. Σε ένα βίντεο, παραδέχτηκε ότι ο συγκεκριμένος όρος «υπονοεί πως οι λύκοι μάχονται μεταξύ τους και ανταγωνίζονται για να βρεθούν στην κορυφή. Στην πραγματικότητα όμως, ο τρόπος που το καταφέρνουν αυτό είναι απλώς ζευγαρώνοντας με ένα άτομο του αντίθετου φύλου και αποκτώντας πολλούς απογόνους, που κατόπιν γίνονται τα μέλη της αγέλης».

Μέσα από τις πολυετείς έρευνές του, ο ειδικός ανακάλυψε ότι οι αγέλες λύκων στη φύση είναι συνήθως οικογένειες με κύριο χαρακτηριστικό τη συνεργασία και όχι τον συνεχή ανταγωνισμό. Το αναπαραγωγικό ζευγάρι σε αυτές τις μονάδες αποκτά ηγετικό ρόλο με φυσικό τρόπο, χάρη στις σχέσεις αίματος και την εμπειρία του. Λαμβάνει τις αποφάσεις για το κυνήγι, την υπεράσπιση των εδαφών και το μεγάλωμα των μικρών. Η θέση αυτών των «αρχηγών» δεν αμφισβητείται επειδή είναι οι γονείς, όχι επειδή μάχονται να κρατήσουν την εξουσία.

Τι ισχύει με τα alpha males στα άλλα είδη

Πρόσφατες έρευνες αμφισβητούν ολοένα και περισσότερο την ιδέα της ύπαρξης «αρσενικών άλφα» και σε άλλα είδη. Σε πολλές ομάδες ζώων, όπως οι ύαινες, οι όρκες και οι σουρικάτες, την απόλυτη κυριαρχία έχουν τα θηλυκά. Στα πρωτεύοντα, ο ηγετικός ρόλος μπορεί να ανήκει είτε σε αρσενικά είτε σε θηλυκά άτομα, ενώ σε είδη όπως τα αφρικανικά λιοντάρια παρατηρούνται συμμαχίες, όπου τα μέλη απολαμβάνουν ίσο κύρος.

Έχει τελικά κάποιο νόημα η χρήση του όρου ”άλφα” στη σημερινή μελέτη των ζώων; Πολλοί ειδικοί στη συμπεριφορά απαντούν καταφατικά, επισημαίνοντας ωστόσο ότι δεν έχει την έννοια που νομίζουμε.

Η πλειονότητα των κοινωνικών ζώων υιοθετεί κάποια μορφή ιεραρχίας. Αυτή η εσωτερική δομή καθορίζει ποιος έχει πρόσβαση σε πόρους – όπως τροφή, συντρόφους ή περιοχή – διευκολύνοντας την επίλυση διαφορών και, σε ορισμένες περιπτώσεις, αποτρέποντας τις συγκρούσεις.

«Ο όρος “άλφα” σημαίνει απλώς ότι το συγκεκριμένο ζώο, σε μια δεδομένη στιγμή ή για ένα χρονικό διάστημα, βρίσκεται στην κορυφή της κατάταξης», εξηγεί στο Live Science ο Paulo Mota, καθηγητής της Οικολογίας της Συμπεριφοράς στο Πανεπιστήμιο του Πόρτο. Ωστόσο, στα κοινωνικά είδη με ανεπτυγμένο εγκέφαλο, τα μοτίβα των κοινωνικών σχέσεων είναι πιο περίπλοκα και όχι τόσο απλοϊκά. Τα πρωτεύοντα, για παράδειγμα, εμφανίζουν πιο χαλαρές δομές, με πολλαπλές ιεραρχίες που αφορούν διαφορετικές πτυχές της ζωής της ομάδας.

Για τον Dieter Lucas, εξελικτικό βιολόγο στο Ινστιτούτο Max Planck στη Γερμανία, ο όρος «αρσενικό άλφα» είναι υπεραπλουστευτικός και παραβλέπει τις αποχρώσεις της κοινωνικής συμπεριφοράς στα πιο ευφυή είδη. «Η ιδέα του “άλφα” που κατέχει την απόλυτη εξουσία στην ομάδα δεν βοηθά στην κατανόηση των πραγματικών δυναμικών. Ακόμη κι αν ένα αρσενικό κερδίζει όλες τις μάχες, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι εκείνο που παίρνει τις αποφάσεις. Η κατανομή της ισχύος δεν είναι τόσο απλή υπόθεση», επισημαίνει χαρακτηριστικά.